Nickerie.Net, vrijdag 07 juli 2006  

Boekrecensie: Bush bepaalt wie topterrorist is

De eenprocentdoctrine

Ron Suskind onthult ins en outs van Amerikaanse terreurbestrijding

In juni 1961 had Sovjet- leider Nikita Chroesjtsjov zijn eerste ontmoeting met de nieuwe president van de Verenigde Staten, John F. Kennedy. Dat gebeurde in Wenen. Kennedy kwam geschokt uit het overleg. Chroesjtsjov had zich van zijn rauwste kant laten zien, en daar was zijn jonge, nog tamelijk onervaren tegenspeler totaal niet op voorbereid. Hij wist niet wat hem overkwam.

We weten tamelijk precies hoe de ontmoeting verliep, omdat Kennedy onmiddellijk erna een afspraak had met James Reston, de toenmalige buitenland-columnist van The New York Times en een goede kennis van de president. Daarbij was hij niet in staat zijn onthutsing te maskeren. Bovendien schreef Chroesjtsjov later in zijn memoires over het onderhoud met Kennedy, die een zwakke indruk op hem maakte. Die eerste indruk was een belangrijke reden waarom hij een jaar later Washington voor het blok meende te kunnen zetten met de stationering van raketten op Cuba. Maar dit terzijde.

In De eenprocentdoctrine, het verslag van Ron Suskind over de ins en outs van de ‘oorlog tegen het terrorisme’, staan ook tal van bijzonderheden over gesprekken die de hoogste functionarissen van de regering-Bush met elkaar en met hoge buitenlandse gasten voeren. Bijzonderheden over de sfeer van de bijeenkomst, de wijze waarop de gespreksgenoten elkaar bejegenen en zelfs hun gemoedsgesteldheid. Het lijkt wel of Suskind persoonlijk bij al die gesprekken aanwezig is geweest of op z’n minst video-opnames ervan heeft bekeken.

Dat resulteert in zinnen als deze: ‘Mowatt- Larssen luisterde zoals operationele CIA-mannen luisteren, met een halve glimlach en een uitdrukkingsloos gezicht . ’ ‘Cheney staarde een ogenblik zwijgend voor zich uit.’ ‘Hij zweeg even om zijn woorden te wegen’ (nogmaals de vice-president).

George W. Bush en kroonprins (nu koning) Abdullah van Saudi-Arabië tijdens hun ontmoeting op de ranch van de Amerikaanse president in Crawford, Texas

‘Zijn lippen afvegend veerde Abdullah overeind toen de brownies van tafel waren gehaald.’ (Deze Abdullah is de toenmalige kroonprins, inmiddels koning van Saudi-Arabië, en het gaat om een ontmoeting met president Bush in diens ranch in Texas). ‘Hij vertrok in opperste verwarring, maar merkwaardig geroerd’ (over diezelfde Abdullah). ‘Hij greep Rolf bij zijn andere bovenarm en kneep erin, hem recht in de ogen kijkend’ (over CIA-directeur George Tenet en een naaste medewerker).

Hebben deze scènes zich allemaal precies zo voorgedaan? In een nawoord vermeldt Suskind dat hij voor dit boek heeft gesproken met een kleine honderd ‘goed geïnformeerde bronnen’. Er is geen reden om hieraan te twijfelen. Suskind, die heeft gewerkt bij The Wall Street Journal en eerder een boek schreef over de lotgevallen van ex-minister van Financiën Paul O'Neill, heeft onmiskenbaar bijzondere contacten, waardoor hij een scherp inzicht heeft gekregen in de soms omineuze stappen die de regering-Bush na 11/9/2001 heeft genomen om de terreurdreiging het hoofd te bieden. Zijn boek verschaft daarover brisante informatie. Maar de vele dialogen, compleet met lichaamstaal en denkpauze, moeten toch vooral worden gezien als een stilistisch procédé, dat ook andere Amerikaanse journalisten (zoals Bob Woodward en Carl Bernstein) met succes hebben toegepast.

Het voordeel ervan is evident: deze verteltrant levert een smeuiïg verhaal op, waardoor de lezer soepel door een veld van beraadslagingen en ontmoetingen wordt geloodst dat van zichzelf niet altijd even toegankelijk is. Maar er is ook een nadeel verbonden aan deze vorm van semi-fictie: de levendigheid gaat onherroepelijk enigszins ten koste van de betrouwbaarheid. Als de auteur er niet voor terugdeinst om met terugwerkende kracht een ‘veelbetekenende stilte’ te laten vallen in een conversatie kan hij dan wel de verleiding weerstaan om de ‘harde informatie’ ietwat te modelleren?

De vraag stellen is in dit geval werkelijk niet hetzelfde als hem beantwoorden. Het is alleen bedoeld om uiting te geven aan een lichte irritatie over een boek waaraan overigens solide journalistieke arbeid ten grondslag ligt. Suskind heeft onmiskenbaar diep gespit en komt met enkele markante onthullingen die tot op heden niet zijn gelogenstraft.

Een voorbeeld is het geval-Zubaydah Abu Zubaydah werd in maart 2002 opgepakt in Pakistan en overgedragen aan de CIA. De regering-Bush maakte veel ophef over de vangst van een man die werd omschreven als een sleutelfiguur in Al Qa’ida . Maar bij de ondervraging van Zubaydah en bij nadere bestudering van zijn documenten en computerbestanden kwamen de betrokken CIA-agenten tot de conclusie dat hij helemaal niet zo’n prominente positie innam. Hij was een betrekkelijk kleine vis. Bovendien ontdekten ze dat de man leed aan een persoonlijkheidsstoornis.

Dit was een bevinding die het Witte Huis niet wilde horen. De president bleef hem onverstoorbaar afschilderen als een topterrorist die de vreselijkste acties aan het voorbereiden was. En de CIA kreeg de opdracht hem verder te ‘grillen’. Dat gebeurde met harde hand en forse intimidatie, wat Zubaydah ertoe bracht het ene terreurplan na het andere te ‘bekennen’. Ja, kerncentrales waren een doelwit. Banken en winkelcentra.

En het Vrijheidsbeeld niet te vergeten. Het gevolg was dat meermaals groot alarm werd geslagen en honderden politieagenten werden opgetrommeld om de betreffende objecten uit te kammen en te bewaken. Die panische reacties hadden veel te maken met de stellige verwachting dat Amerika nog een tweede golf van aanslagen stond te wachten.

Een verwachting die niet zozeer was gebaseerd op harde inlichtingen, als wel op een bewuste keuze om elk mogelijk terroristisch gevaar als een ernstige dreiging te behandelen. Dit was bij uitstek de houding van vice-president Cheney.

In november 2001 werden hij en nationaal veiligheidsadviseur Condoleezza Rice door Tenet gebrieft over twee Pakistaanse kernfysici die eerder hun diensten hadden aangeboden aan Libië en die zeer onlangs een ontmoeting hadden gehad met Osama bin Laden. Wat had dit te betekenen? Zou Bin Laden zijn zinnen hebben gezet op een kernwapen?

De kans dat dit zou lukken, leek zeer klein. Maar Cheney oordeelde: ‘Ook al is er slechts één procent kans dat de Pakistaanse fysici Al Qa’ida helpen bij het fabriceren van een bom, moeten wij het in onze reactie behandelen als een zekerheid.’ Voilà: de eenprocentdoctrine die de titel vormt van Suskinds boek. Cheney’s richtlijn legde niet alleen de basis voor maximale alertheid van alle instanties die over de veiligheid van de VS waken. Hij werd ook het breekijzer om de inlichtingendiensten, en dan vooral de CIA, te laten speuren naar informatie die aansloot bij de opvattingen en belangen van de regering-Bush.

Dit is het eigenlijke hoofdthema van Suskinds relaas: de politieke disciplinering van het Amerikaanse inlichtingenwezen.

De brave Tenet speelde hierin een treurige sleutelrol. Hoewel van meerdere kanten met een beschuldigende vinger werd gewezen naar de CIA, die onvoldoende zicht zou hebben gehad op het doen en laten van Al Qa’ida hield Bush hem na 11/9 op zijn post. Dat maakte de CIA-directeur extra schatplichtig aan het Witte Huis, dat hij dan ook in toenemende mate ter wille was.

Oudgedienden van de dienst, degenen die vertrouwd waren met de weerbarstige praktijk van het inlichtingenwerk, zagen het met lede ogen aan. Zij moesten vaststellen dat het ‘niet langer hun taak was om te helpen het beleid uit te stippelen, maar om het te bevestigen’, zoals Suskind schrijft. Wie al te openlijk kritiek uitte, liep een grote kans te worden uitgerangeerd. Het is een verontrustende ontwikkeling die de afgelopen jaren ook door andere auteurs is belicht. Maar zelden zo indringend als door Suskind.

Jammer alleen dat in de vaak rigide, want te letterlijke Nederlandse vertaling zijn relaas nogal inboet aan luciditeit.

Ron Suskind: The One Percent Doctrine – Deep Inside America’s Pursuit of Its Enemies Since 9/11 Simon & Schuster, import Van Ditmar; 367 pagina’s; € 26,99 ISBN 0 743 27109 2

Ron Suskind: De eenprocentdoctrine – Exclusieve onthullingen over Amerika’s strijd tegen terrorisme Vertaald uit het Engels door Peter Diderich Contact 416 pagina’s € 19,90 ISBN 90 2542 638 7

Paul Brill

WWW.NICKERIE.NET

E-mail: info@nickerie.net

Copyright © 2006. All rights reserved.

Designed by Galactica's Graphics