Nickerie.Net, vrijdag 01 september 2006

Theologie en Wetenschap

’De theologie wordt wel uitgedaagd door de wetenschap’

Professor Palmyre Oomen, programmaleider theologie- natuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit, vindt niet dat God de gaten in de evolutietheorie moet dichten.

’Hopelijk krijgt het debat nu wat meer filosofische diepgang. Het wordt bijna altijd voorgesteld als of-of: of de wereld heeft het zelf gedaan, of er is een God voor nodig geweest. Terwijl ik zou zeggen: natuurlijk heeft de wereld het zelf gedaan. Waar het om gaat is of je het hier bij laat en er dus geen religieus besef bij hebt.

Of dat je dit aardse proces ziet in het perspectief dat het door God wordt gevoed. Maar in dit debat tref je voortdurend de redenatie: ’Vr o e g e r dachten we zus, maar nu weten we dat het anders is.’ Vroeger vonden we de menselijke moraliteit iets bijzonders, nu weten we dat het vurende neuronen zijn. Natuurlijk zijn morele beslissingen tot neuronen te herleiden, hoe zou het anders moeten gaan? Daarmee is die oude moraliteit nog niet weg, dit is gewoon een andere manier van kijken.

Maar zo wordt het debat niet gevoerd.

De wetenschap schrijdt voort, en men vraagt zich af hoe de gelovige daarmee omgaat. Verzet hij zich, past hij zijn geloofsopvattingen aan of valt hij van zijn geloof af ? Maar een gelovige hoeft zich niet aan te passen. Hij kan er wel door in de war raken, maar hij kan het ook aan zich voorbij laten gaan omdat het de kern van zijn geloven niet raakt. Zoals een muziekliefhebber ook gewoon kan genieten van een sonate, zonder weet te hebben van musicologische discussies.

Voor de theologie is het verhaal anders. De theologie wordt wel uitgedaagd.

Zij moet zich bezinnen bij nieuwe wetenschappelijke inzichten over het ontstaan van de aarde of de mens. Daar kan ze van groeien.

Dat geldt voor elke wetenschap.

De biologie moet zich ook afvragen wat nieuwe ontdekkingen in de chemie voor haar betekenen. Maar het is me veel te beperkt om te zeggen dat het domein van de theologie steeds kleiner wordt. Ze deelt in de lusten en lasten van de wetenschappelijke zoektocht.

De evolutietheorie is niet zo hard als bijvoorbeeld de mechanica. Het is veel ingewikkelder, er spelen meer variabelen in mee, maar dat maakt het ook zo interessant. De evolutietheorie is een buitenbeentje in de natuurwetenschap. Het is, net als de geologie, voor een groot deel een historische wetenschap. We zijn er niet bij geweest, we kunnen het niet overdoen en de theorie dus niet experimenteel toetsen. Maar het is niet zomaar een verhaal. De evolutietheorie ontleent haar plausibiliteit aan het feit dat allerlei vondsten en ontdekkingen uit verschillende wetenschappen met elkaar rijmen.

Van de paleontologie tot de genetica.

Natuurlijk blijven er dan nog gaten over. Elke wetenschap heeft nog gaten, maar daar moet het geloof het niet van hebben. God is veel te goed om gatenvuller te zijn.”

Joep Engels

’De evolutietheorie is niet zo hard, dat maakt het ook zo interessant’

’Het geloof heeft de wetenschap niets te bieden’

Jan van Hooff, emeritus hoogleraar gedragsbiologie aan de Universiteit Utrecht, vindt dat religie zich moet aanpassen aan de inzichten van de wetenschap.

 ’Natuurlijk is de evolutietheorie nog niet af. Er zijn nog allerlei problemen niet opgelost. Maar dat is wetenschap. Wetenschap bestaat bij de gratie van vragen. Als er geen vragen meer waren, konden wij ophouden. Wij proberen de wereld om ons heen te begrijpen, te verklaren. Dat doen we met beproefde methodes, met toetsbare modellen.

Dan komen er mensen vanuit een andere hoek die zeggen dat de evolutietheorie een probleem heeft en dat de theorie dus niet deugt. En terwijl ze voorbijgaan aan de grandioze, verklarende kracht van de evolutietheorie, in alle domeinen van de levenswetenschappen, poneren zij als alternatief een ontwerp, een niet-toetsbare factor. Dat is volstrekt onbevredigend.

Kijk, ik sta niet te springen om dit debat. De aanhangers van het intelligent ontwerp proberen de wetenschap onderuit te halen om hun geloofsovertuiging te redden. Hier valt het nog mee, maar in de Verenigde Staten gaat het om een zeer militante groep. Maar hoe dan ook is het hun probleem; het gaat om de houdbaarheid van hun opvattingen.

Nu kun je hun aanval op de wetenschap niet serieus nemen en links laten liggen. Binnen de wetenschap is is intelligent ontwerp helemaal geen issue. Maar hier en daar in de maatschappij wel en daarom vind ik het zinnig dat de Koninklijke Akademie van Wetenschappen zich mengt in het debat.

Als ik het boud stel, dan heeft het geloof de wetenschap niets te zeggen.

Andersom wel, wetenschap kan zinvolle uitspraken doen over de aard en de eigenschappen van religies.

Het bijzondere van de mens is bijvoorbeeld dat hij kan begrijpen wat een ander van plan is. Een vis of een worm heeft geen benul van de bedoelingen van een andere vis of worm.

Dat wij dat wel kunnen, en met ons hooguit de mensapen, was in evolutionaire zin een enorme vooruitgang.

De mens is sociaal-strategisch zo succesvol omdat hij de intenties van een ander doorheeft.

’Weten en/of Geloven’ is de titel van een reeks – uitverkochte –dubbellezingen bij de Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Vier keer belichten twee sprekers in de Beurs van Berlage in Amsterdam een aspect van dit thema. Aanstaande dinsdagavond debatteren de evolutiebioloog Steph Menken en de moleculair biofysicus Cees Dekker, met als inzet: ’Schiep God de mens of schiep de mens God?’

De andere lezingen gaan over ingrijpen in het leven, over evolutie en moraal en over wetenschappelijke dogma’s en kerkelijke waarheid.

Eind november wordt de cyclus afgesloten met een slotdebat.

Maar daardoor zoeken wij overal een bedoeling achter. Waarom is dit kind ziek? Waarom slaat de bliksem in? En vervolgens vragen we ons af: wie zit hier achter, wat is de zin hiervan?

Daarom creëerde de mens zijn goden en demonen. Maar we zijn gaan inzien dat achter onweer of ziekte geen bedoeling steekt en zo verdreven we de goden uit onze verklaringen van de wereld. Totdat alleen nog de vraag rest of achter het geheel een bedoeling zit. Daar gaat de wetenschap niet over.

Uiteindelijk zal de religie zich moeten aanpassen. De vorige paus heeft het zo gezegd: de waarheid kan nooit in tegenspraak zijn met de waarheid. De wetenschap maakt een zo waarheidsgetrouw mogelijke formulering van de werkelijkheid.

Als die een zekere plausibiliteit heeft en de religieuze waarheid staat daar haaks op, dan zal de gelovige zijn formulering moeten aanpassen.

Nee, ik vind het niet arrogant om dat zo te zeggen. Als de wetenschap, in alle bescheidenheid en met zuivere bedoelingen, de werkelijkheid probeert te begrijpen en toetsbaar beschrijft, en dat botst met de metaforen van de gelovige, dan heeft de gelovige een probleem. De gelovige moet zich afvragen of zijn metaforen nog stroken met de wetenschappelijke beeldvorming, en ze eventueel aanpassen. Dat is niet het probleem van de wetenschap.”

Joep Engels

’De evolutietheorie is een verhaal, geen natuurwetenschap’

Ger Vertogen, emeritus hoogleraar natuurkunde van de Radboud universiteit, stelt dat ook de evolutietheorie niet wetenschappelijk bewezen kan worden.

’Het debat over evolutie en intelligent ontwerp is een ordinaire geloofstwist. Aanhangers van het laatste bestrijden dat, maar ook biologen zijn blind voor hun eigen positie. Het ontwerp is geen wetenschappelijk, toetsbaar concept. Maar dat is het toeval ook niet. Toeval wordt gebruikt voor processen waar we geen greep op hebben.

Het is een metafysisch begrip, een mythe die buiten het domein van de natuurwetenschap ligt. De schikgodinnen zijn terug, wetenschap wordt mythe. De wetenschappelijke mythe luidt dat het toeval iets verwekte uit niets. Onze aarde is uit dat niets ontstaan met een oersoep erop, en uit die oersoep ontstonden eerst celvormen, en vervolgens soorten en uiteindelijk de mens. En dat alles via een proces van toeval en natuurlijke selectie.

Dat is een verhaal. Of noem het een hypothese of een model, maar het is geen verifieerbare, natuurwetenschappelijke waarheid. We kunnen niet terugkijken in de tijd om te zien of het zo gegaan is, we kunnen het proces niet reproduceren. Het is een systeem van ordening, waar ik als zodanig geen probleem mee heb, maar het blijft een geloofsverhaal.

Het is geen natuurwetenschap.

Uiteraard mag je de menswording toeschrijven aan mutaties, natuurlijke selectie en een lange tijdsduur.

Maar zo lang je dat niet experimenteel kunt bewijzen is het geen bewering met een natuurwetenschappelijke status. De evolutietheorie heeft niet dezelfde status als bijvoorbeeld de wetten van Newton. Die zijn verifieerbaar, die staan als een huis.

Biologen komen dan met het DNAbewijs of het fossielenbestand, maar het feit dat alle gevonden fossielen in dat verhaal passen, is niet voldoende voor een bewijs. Fossielen vertellen geen verhaal, het is de mens die een verhaal vertelt over fossielen. Einstein zei het al: de theorie bepaalt wat je waarneemt. De bioloog ziet wat hij wil zien. Het zou me niet verbazen dat als hij een fossiel botje vindt dat niet past in zijn verhaal, hij er een draai aan geeft zodat het wel past. Het doet me denken aan Ptolemaeus die zijn beschrijving van het hemelgewelf overeind hield door er zo nu en dan een cirkeltje aan toe te voegen.

Uiteindelijk gaat alle natuurwetenschap uit van hypotheses, van onbewezen stellingen. De vraag is: hoe plausibel zijn die? En wat zijn je criteria om iets plausibel te vinden?

Het probleem is dat de meeste wetenschappers geen notie hebben van kennistheorie. Wat is waarheid? Wetenschap wordt door vele collega’s gezien als waarheidsvinding zonder dat men ingaat op de vraag wat dat precies inhoudt.

Ook de KNAW niet. Ze stelt zich op als het geweten van de wetenschap, als de wetenschappelijke tegenhanger van de Inquisitie. Maar wat bezielt haar dit te doen, waaraan ontleent zij haar autoriteit? Door zich nu zo op te stellen, doet de Akademie de wetenschap op de langere termijn meer kwaad dan goed.”

Joep Engels

’Dat alle fossielen in het verhaal passen, is toch niet voldoende bewijs’

WWW.NICKERIE.NET

E-mail: info@nickerie.net

Copyright © 2006. All rights reserved.

Designed by Galactica's Graphics