Nickerie.Net, woensdag 07 februari 2007

Anti-rookcampagnes - Steek er nog één op

Joop Bouma

Als eerste land in de Europese Unie laat België griezelfoto’s op tabaksverpakkingen drukken. Ook Nederland gaat afbeeldingen verplicht stellen. Deskundigen debatteren over het effect van angstzaaierij. Als het dan toch moet, kies dan de gruwelijkste plaatjes, zegt Carel Jansen, hoogleraar bedrijfscommunicatie. Slappe beelden, zoals een moeder achter een lege kinderwagen, waaruit zou moeten blijken dat roken de vruchtbaarheid beïnvloedt en bij mannen de kwaliteit van het sperma aantast, hebben nauwelijks effect, aldus de Nijmeegse prof. Jansen deed in 2005 een proef met 214 rokers en niet-rokers in Nederland en Vlaanderen. De helft kreeg de huidige zwartomrande gezondheidswaarschuwingen (zonder foto’s) te zien. De andere helft keek naar vier foto’s uit de reeks van 35 gezondheidswaarschuwingen die de Europese commissie selecteerde voor tabaksverpakkingen.

Het ging om een foto van een man met een kankergezwel aan de buitenkant van zijn hals, een foto van een verrot gebit, een foto van een ’hangende sigaret’, waarmee impotentie wordt gesuggereerd, en de foto van de moeder met een lege kinderwagen.

Bij het experiment bleek dat alleen niet-rokers zich lieten beïnvloeden door de ergste foto’s (het kankergezwel en het rotte gebit). Zij verklaarden dat zij door dit soort afbeeldingen zouden beslissen om niet te gaan roken. Bij de rokers werd geen effect gevonden op hun plannen met roken te stoppen.

De indirecte foto’s, die van de lege kinderwagen en de slap hangende sigaret, hadden op zowel rokers als niet-rokers weinig tot geen effect. „Ons advies aan Hoogervorst was om die subtiele plaatjes weg te laten”, zegt Jansen. „Die hebben gewoon geen enkele invloed op het rookgedrag. Als je dan toch foto’s wilt afdrukken, kies dan de meest akelige. Mensen moeten schrikken.”

De hoogleraar vindt dat Hoogervorst of zijn opvolger niet kan volstaan met alleen gruwelfoto’s. „Je moet rokers ook een handreiking bieden. Er zou in of op de tabaksverpakking informatie moeten worden verstrekt over de mogelijkheden om te stoppen met roken.”

Europarlementariër Jules Maaten (VVD) pleitte afgelopen week in Brussel bij de opening van een expositie van gezondheidswaarschuwingen op tabaksverpakkingen, voor een bijsluiter bij tabak.

Anti-rookcampagne: "Steek er nog één op"

Daar zouden tips op moeten staan voor rokers die willen stoppen.

Het is onduidelijk of Hoogervorst (Volksgezondheid) zelf nog gaat beslissen over de foto’s die in Nederland op de pakjes komen. „Het kan zijn dat hij dit aan zijn opvolger overlaat”, aldus een woordvoerder.

Vorig jaar schreef de minister aan de Tweede Kamer dat hij de ’afschrikwekkende illustraties’ uit de EU-reeks niet zal gaan gebruiken.

Daar is Jansen het dus niet mee eens. „De nieuwe waarschuwingen met confronterende foto’s zullen naar verwachting leiden tot een versterking van het idee dat roken ernstige gevolgen kan hebben. En ook ook tot een versterking van het voornemen om niet te roken.”

Twee wetenschappers van de Universiteit Maastricht behoren al jaren tot het kamp van de tegenstanders.

Gerjo Kok, hoogleraar toegepaste psychologie en Rob Ruiter, universitair docent in hetzelfde vak, zijn tegen bangmakerij. Ze ageerden destijds al tegen de grote gezondheidswaarschuwingen en zijn nog meer gekant tegen de foto’s. Het is de slechtste manier om mensen van het roken af te brengen of om jongeren ervan te weerhouden met roken te beginnen, meent Ruiter. „Dit soort angstclaims zijn het minst effectief van alle mogelijke interventies. Onlangs nog is er een studie gepubliceerd waaruit dit weer eens bleek. Het bewijs stapelt zich op, maar het is voor reclamebureaus en overheden kennelijk toch een makkelijke manier van campagne voeren. En leken denken dat angst werkt. Die opvatting vindt echter geen steun in wetenschappelijk onderzoek. Onder experts en gedragskundigen is er overeenstemming.

De kennis dat die foto’s niet werken is er. Maar het geloof is er nog niet.”

Ruiter en Kok houden vol dat roken alleen effectief kan worden teruggedrongen met een samenhangend pakket van ’traditionele’ maatregelen: reclameverboden, rookverboden, verkoopbeperkingen, hogere accijns, hulp bij stoppen en ondersteunende voorlichting. Hou op met die enge teksten en plaatjes, al jaren is bekend hoe het wél moet, zeggen Ruiter en Kok.

Afbeelding: Rokers in India worden gewaarschuwd door een foto van een overleden vrouw met enorm litteken met de tekst (Bengaals): ’Tabak veroorzaakt een langzame en pijnlijke dood.’ In India moet ook een doodskop worden afgebeeld op de pakjes sigaretten.

België (en de EU) toont rokers een foto van een vrouw met een lege kinderwagen, die waarschijnlijk ook in Nederland op pakjes sigaretten zal komen.

In België verschijnen intussen de eerste sigarettenverpakkingen met griezelfoto’s. De EU-plaatjes zijn zo populair dat ook landen buiten de gemeenschap belangstelling hebben getoond. Nieuw-Zeeland en Zwitserland willen de Europese foto’s ook gaan gebruiken, meldde de Eurocommissaris Markos Kyprianou (volksgezondheid) afgelopen week. „Ik heb al pakjes Marlboro en Bastos gezien met de foto’s”, zegt Luk Joossens van de Stichting tegen Kanker in Brussel. Joossens geldt internationaal als expert op het gebied van tabaksontmoediging. Hij deelt de opvatting van Jansen dat vooral de meest bloedstollende foto’s het effectiefst zijn.

Joossens: „In Canada staan er al sinds 2001 foto’s op tabaksverpakkingen. Daar is ook onderzoek gedaan. Er is aan rokers en niet-rokers gevraagd welke foto’s het meest effect hebben: de enge foto’s.” Ruiter (Maastricht) is van die studie niet onder de indruk. „Ik ken dat onderzoek. In Canada is gevraagd naar wat mensen verwachten.

Maar er is geen serieus onderzoek gedaan naar blootstelling en effect. Als je de ene groep blootstelt aan enge foto’s en de andere groep niet en vervolgens gaat kijken wat het gevolg is voor het rookgedrag, zul je heel andere uitkomsten krijgen.”

Canada was in 2000 het eerste land dat foto’s afdrukte. In 2002 werd onder 9000 rokers in Canada, het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten en Australië de effectiviteit van foto’s op pakjes sigaretten onderzocht. Uit die studie bleek dat Canadese rokers bijna drie keer sneller geneigd waren toe te geven dat roken impotentie veroorzaakt, dan rokers in de drie landen waar toen nog geen foto’s werden afgedrukt.

Een jaar eerder was bij een onderzoek in Canada gebleken dat 44 procent van de rokers van mening was dat door de nieuwe waarschuwingen de motivatie om te stoppen was toegenomen. Maar uit het onderzoek bleek niet hoeveel rokers daadwerkelijk stopten. Bijna 60 procent van de Canadese rokers was door de foto’s meer gaan nadenken over de gezondheidsrisico’s van roken.

Deze uitkomsten werden later bevestigd door een peiling onder ruim 2200 rokers in Brazilië, waar in 2002 angstfoto’s op pakjes verschenen. Twee maanden na de introductie bleek 67 procent van hen te willen stoppen. Maar ook hier ontbrak een vervolgstudie naar het werkelijke aantal stoppers.

Internationaal

Inmiddels zijn de foto’s in tal van landen ingevoerd. De aard van de plaatjes vormt een afspiegeling van de cultuur van landen. Thailand bijvoorbeeld, drukt pure horror-foto’s af op pakjes sigaretten. De afbeelden ziijn zo gruwelijk dat we het niet kies vonden om een voorbeeld in de krant af te drukken.

Sinds maart 2005 zijn fabrikanten in dit land verplicht zes wisselende foto’s te gebruiken, die vijftig procent van de voor- en de achterkant van tabaksverpakkingen moeten beslaan. Tegelijk met de foto’s werd in Thailand een verbod uitgevaardigd op het verkopen van tabak bij scholen en religieuze gebouwen. Ook Singapore deinst niet terug voor zeer schokkende beelden. Sinds 2004 worden er foto’s gebruikt waarop ernstige letsels door tabaksgebruik zichtbaar zijn.

Sinds begin deze maand zijn foto’s ingevoerd in India. Producenten moeten op de pakjes sigaretten naast foto’s een doodskop afdrukken. Omdat in India twintig talen worden gesproken, worden de teksten per regio gewisseld.

Ook in België zal het effect van de foto’s op sigarettenpakjes worden gemeten, zegt Joossens. ,,Dit najaar gaan we onderzoek doen.”  Uit het onderzoek bleek niet hoeveel rokers daadwerkelijk stopten

WWW.NICKERIE.NET

E-mail: info@nickerie.net

Copyright © 2007. All rights reserved.

Designed by Galactica's Graphics