Nickerie.Net, zondag 20 juli 2008

Achtergrond en uitleg kredietcrisis

Door Pieter Klok

Lekker op vakantie, stort de economie in! Of valt het allemaal wel mee met die kredietcrisis? Een handleiding – voor de eeuwige optimist én de doemdenker. Pak de tent maar vast in. Elf jaar geleden was de Amsterdamse beurs in de greep van de campinghausse. Terwijl half Nederland voor tent of caravan zat, schoten de aandelenkoersen ineens omhoog. Iedereen op de camping deed mee. Met de pas verworven mobiele telefoon in de ene hand en een wc-rol in de andere stuurden de kampeerders kooporders naar hun mannetje bij de bank. Is er dit jaar soms sprake van een camping-baisse? Of een campingdip, of misschien wel een camping- krach? Sinds de grote vakantie in het noorden des lands begon, is de Amsterdamse beurs aan een steile afdaling begonnen. Het zal je toch gebeuren. Sta je zelfverzekerd en vrolijk de barbecue aan te steken, breekt er intussen een crisis uit die zijn weerga niet kent. Misschien wel net zo erg als in 1929, toen een beurskrach werd gevolgd door een langdurige en diepe recessie. De eeuw is nog maar acht jaar oud – nú al de belangrijkste crisis?

Ineens zit je met vragen: heb ik mijn baan nog wel als ik terugkom? En mijn huis? Mijn hypotheek! Paniek op de camping. Wat gebeurt er allemaal? Waarom begrijp ik nog steeds niets van de kredietcrisis?

Geen nood. Bijna niemand begrijpt er iets van. Bij zoiets als een voedselcrisis is het simpeler: doordat wereldbewoners steeds meer eten en voedsel bovendien steeds vaker als biobrandstof wordt gebruikt, ontstaat er schaarste en gaan de prijzen omhoog. Zo ook bij de oliecrisis. Maar de kredietcrisis steekt veel ingewikkelder in elkaar.

We doen toch nog één poging.

De crisis begon bij agressieve Amerikaanse hypotheekverkopers. Zij zadelden armlastige burgers op met hypotheken die heel goedkoop leken (de eerste twee jaar waren de lasten laag), maar uiteindelijk veel te duur waren.

Deze Amerikanen konden al snel hun hypotheek niet meer betalen en werden uit hun huis gezet – dat vervolgens door de bank met winst werd verkocht. Het was misschien zielig voor de arme huizenkopers die uitgeperst als een citroen en armer dan ooit tevoren achterbleven, maar banken willen in de eerste plaats geld verdienen. En dat deden ze dus. Tot ineens de huizenprijs niet meer steeg. De banken maakten daardoor verlies op de verkoop van het huis en bleven met een restschuld achter. Daar was het financiële systeem niet op gebouwd. Het leek wel alsof iemand de onderste kaart verwijderde uit een groot kaartenhuis. Al had niemand dat op dat moment door.

Waarom zou ik last moeten hebben van een paar agressieve hypotheekverkopers in de VS?

Achter de Amerikaanse hypotheken bleek een ondoorgrondelijk en wankel financieel bouwwerk te schuilen. Dat bestond uit ingewikkelde leningen, die door financiële ingenieurs waren opgetuigd, en verder eigenlijk onbegrijpelijk bleken voor ieder ander. Bovendien bevatten ze vaak meer risico’s dan was voorgespiegeld. De financiële wereld, die altijd zeer rationeel en geordend leek, toonde ineens haar labiele, manisch-depressieve kar akter.

Banken raakten het vertrouwen in elkaar kwijt. Ze durfden geen geld meer aan elkaar te lenen. In bancaire termen: ze durfden geen leningen van elkaar te kopen. Deze vertrouwensbreuk is tot op de dag van vandaag niet hersteld.

Het vervelende is dat zo’n vertrouwensbreuk zichzelf in stand houdt. Als maar genoeg mensen geloven dat een bank zijn verplichtingen niet meer kan nakomen, en dus geen geld meer aan deze bank willen lenen, dan kán die bank zijn verplichtingen niet meer nakomen.

De komende tijd zullen in de VS honderden banken omvallen, is de verwachting. Dat is slecht nieuws voor de mensen die er werken, voor de klanten van die banken, en voor de economie als geheel.

Wiens schuld is dat eigenlijk?

Elke crisis betekent het einde van een tijdperk. Met de crisis van 1929 kwam er een einde aan het ongebreidelde optimisme van de jaren twintig. Met de Aziëcrisis kwam er een einde aan het onbegrensde geloof in de Aziatische tijgers, en met de internetcrisis werd het geloof in een Nieuwe Economie – die dankzij de technologische vooruitgang geschapen kon worden – in één klap onderuitgehaald.

De kredietcrisis betekent misschien wel het einde van het koopnu- betaal-later-kapitalisme, dat in de VS is uitgevonden en de laatste jaren naar Europa is overgewaaid. De agressieve hypotheekverkopers zijn daar slechts het symbool van. Banken, bedrijven en ook consumenten – u! – hebben consequent op te grote voet geleefd. Ze worden daarvoor nu gestraft.

Waarom merk ik daar nog niets van?

Waarschijnlijk omdat u niet actief belegt en bovendien te lui bent om u in uw pensioen te verdiepen. Door de kredietcrisis (en koersdalingen) hebben pensioenfondsen miljarden verloren. Dat betekent misschien wel dat u na uw pensioen minder te besteden heeft. En voor werkenden gaat de pensioenpremie omhoog.

Is dat alles?

Nee. Tot voor kort kon iedereen een lening krijgen. Een te dure auto kopen, een dakkapelletje aanleggen? De bank bood uitkomst. De laatste tijd zijn banken al veel minder genereus. Noodgedwongen, want de bank moet het geld voor die lening weer bij anderen vandaan sprokkelen. En die anderen staan niet te springen. Maar misschien moet u zich nog meer zorgen maken over de inflatie, die flink aan het stijgen is. Uw geld wordt snel minder waard. Dat betekent onherroepelijk dat u volgend jaar minder hebt te besteden. Verwacht niet dat uw baas u loon navenant verhoogt, want dan zou hij meewerken aan de loonprijsspiraal: prijzen omhoog, lonen omhoog, kosten bedrijven omhoog, prijzen omhoog, en zo verder. Het is even slikken, maar u zult genoegen moeten nemen met minder welvaart. Troost u: Nederland heeft nog steeds de laagste inflatie van Europa; in België daalt de waarde van geld ruim twee keer zo hard.

Moet ik mijn tent dan maar opbreken en als de wiedeweerga naar huis om maatregelen te treffen?

Geen paniek. Maar bedenk wel: niemand heeft er belang bij u de waarheid te vertellen. Bankdirecteuren, centralebankpresidenten en politici zijn als de dood dat u het vertrouwen verliest, vandaag nog naar uw bank gaat om uw spaartegoed op te eisen, al uw geld in een oude sok stopt om als een kluizenaar verder te leven. Als u allemaal vertrouwen blijft houden in de economie, hard blijft werken, huizen blijft kopen en lekker blijft consumeren, komt het wel weer goed, is de gedachte. Maar als u allemaal morgen naar de bank gaat om uw geld op te eisen, dan valt die bank om. Geen bank heeft genoeg eigen vermogen om zo’n klap op te vangen.

Moet ik mijn spaargeld in een oude sok stoppen?

Dat is in de meeste gevallen over - dreven. Als u niet al te rijk bent, kan u helemaal niets gebeuren. De Nederlandsche Bank staat garant voor elk spaartegoed tot 38 duizend euro. Als uw bank omvalt, krijgt u dit bedrag tot de laatste cent terugbetaald. Als u meer spaart en u zit bij een bank die het moeilijk heeft, mag u zich best eens achter de oren krabben. ¦ Maar grote Nederlandse banken zullen toch niet omvallen?

Zeg nooit nooit. Niemand zag de crisis van 1929 aankomen, omdat ze de verbeelding eenvoudigweg te boven ging. Dus alles kan. Maar een bank als Fortis, die nu in problemen verkeert, is, zoals de Amerikanen zeggen, too big to fail. De crisis is voorlopig vooral vervelend voor het bestuur en de medewerkers van Fortis. Zij zijn de komende jaren aan het puinruimen. In Amerika is de huizenprijs al fors aan het dalen.

Gaat dat in Nederland ook gebeuren?

De Nederlandse huizenmarkt lijkt op geen enkele manier op de Amerikaanse. In Nederland zijn nog steeds te weinig huizen, in de VS niet. Nederlanders hebben vaak geen andere keus dan een huis te kopen. Daardoor blijft de vraag naar koophuizen groot en de prijs op niveau. Er is wel één maar. De rente moet niet al te hard gaan stijgen, want dan kunnen Nederlanders eenvoudigweg veel minder betalen en moet de huizenprijs wel omlaag. Uit de laatste cijfers blijkt dat huizen in Nederland amper nog duurder worden. Deze week berichtte de Postbank dat huizenkopers opvallend somber zijn

Gaat de hypotheekrente omhoog?

Dat weet geen mens.

Ik wil een nieuw huis kopen. Moet ik daarmee wachten?

Nee hoor, de huizen zijn weliswaar duur, maar de rente is historisch gezien nog steeds best laag. Wachten heeft weinig zin. De huizenprijs daalt waarschijnlijk pas als de rente fors omhoog gaat. Dan zijn huizen weliswaar goedkoper, maar door de hogere rente bent u dan per maand uiteindelijk net zo veel – en misschien wel meer – kwijt.

Hoe ontstaat geld?

Als u niet van onaangename verrassingen houdt, is het wel verstandig de rente zo lang mogelijk vast te zetten. Dan weet u precies hoeveel u de komende tien, twintig, dertig jaar moet betalen. U loopt dan niet het risico dat u net als die armlastige Amerikanen op straat wordt gezet.

Maar stel dat niemand mijn huidige huis wil kopen?

Dan kunt u inderdaad in de problemen komen. Als u al een huis gekocht heeft en de rente omhoog schiet en de huizenprijs naar beneden, zit u ineens met een financieel gat. Als u niet tegen stress kunt, kunt u beter wachten tot de onrust voorbij is, of eerst uw oude huis verkopen (en dan maar hopen dat je bijtijds een leuk nieuw huis vindt).

Waar is Alan Greenspan als je hem nodig hebt?

Alan Greenspan was twintig jaar lang de president van de Amerikaanse Centrale Bank. Hij wist alle crises in de kiem te smoren. Maar Greenspan is al een paar jaar met pensioen.

Het is ook de vraag of hij de huidige crisis had kunnen bezweren.

Greenspan had uiteindelijk ook Vervolg van pagina 5 maar één trucje. Als de paniek toesloeg, verlaagde hij de rente. Daarmee creëerde hij volgens sommigen de huidige problemen. Greenspans opvolger, Ben Bernanke, heeft het veel moeilijker. Naast de kredietcrisis heeft hij nog te maken met twee andere crises: de voedselcrisis en de oliecrisis. Hierdoor loopt de inflatie op en kan hij de rente eigenlijk niet verder verlagen.

Komt het goed?

Dat is de vraag. Het ergste moet nog komen, daar zijn de meeste geleerden het nu wel over eens. Dankzij lapmiddelen van de centrale banken en politici bleef de schade tot nu toe binnen de perken. Maar de afgelopen week legden zelfs de experts die ervoor worden betaald om optimistisch te zijn, het moede hoofd in de schoot.

Doemdenkers zien in de de huidige kredietcrisis zelfs het begin van het einde van de VS als economische supermacht. De Amerikanen hebben zich de afgelopen decennia in de nesten gewerkt, zo redeneren zij, door zich op alle fronten diep in de schulden te steken. Ze gingen er in hun arrogantie blind van uit dat de rest van de wereld ze wel wilden blijven steunen door keer op keer geld te lenen. Maar die rest van de wereld ziet dat steeds minder zitten. Er zijn inmiddels genoeg andere landen die een sterke economie hebben waaraan ze geld kunnen lenen.

Als de geldstroom vanuit China, Japan en de Arabische wereld opdroogt, dan zit de Amerikaanse regering ineens met een reusachtig probleem. Ze kan niet aan meer aan haar verplichtingen voldoen. Dat zal niet alleen tot gezichtsverlies leiden, maar ook tot harde economische maatregelen die een schokgolf door de wereldeconomie zullen sturen. Het vervelende is: tot nu toe hebben de zwartkijkers gelijk gekregen. De crisis blijkt elke keer weer groter dan werd aangenomen.

Zijn er ook minder zwarte scenario’s?

Tuurlijk. Met een beetje mazzel slagen de VS er toch weer in de wereld ervan te overtuigen in het land te investeren. Dat is ze in het verleden al vaker gelukt. Een crisis in andere delen van de wereld (een nieuw Aziëcrisis, een nieuwe Ruslandcrisis, China in de problemen) zou een zegen zijn.

Tot nu toe tonen landen als China, Singapore en oliestaten als Dubai, Qatar en Abu Dhabi zich van hun beste kant. Ze springen ruimhartig bij als er weer eens een bank in de problemen komt. Zelfs de Libische leider Kadhafi kocht onlangs aandelen Fortis. Dat betekent wel dat de macht in de financiële wereld aan het verschuiven is. Het betekent ook dat het Westen deze landen niet zo makkelijk meer de les kan lezen als het gaat over mensenrechten of andere morele kwesties.

Een crisis biedt toch ook kansen?

Zeker. Banken zijn naarstig op zoek naar geld om de gaten die de kredietcrisis in hun balans heeft geslagen, te dichten. Ze doen er alles aan om uw spaargeld binnen te harken. DSB Bank (Dick Scheringa Bank) biedt bijvoorbeeld al een rente van 7,5 procent. Er zit wel een addertje onder het gras: als DSB failliet gaat, bent u uw geld kwijt. Bij de IJslandse bank Icesave krijgt u 5,25 procent zonder addertjes.

Het is sowieso goed te kijken hoeveel rente u nu over uw spaargeld krijgt. De inflatie bedraagt 2,6 procent en loopt snel op. Als uw rente lager is (en op de meeste spaarrekeningen is hij lager), wordt uw spaargeld elk jaar minder waard.

Ik heb ook nog een paar leninkjes afgesloten. Moet ik die nu versneld aflossen? En mijn hypotheek?

Niet nodig. Wees blij dat u dat geld nog heeft kunnen lenen. In de toekomst wordt dat waarschijnlijk alleen maar ingewikkelder en duurder. Ik heb een torenhoge hypotheek. Het zou mij wel goed uitkomen als mijn bank omvalt. Dan ben ik in één keer van mijn schuld af. Zo werkt het helaas niet. Zelfs als uw bank ten onder gaat, wordt uw hypotheek eerst doorverkocht aan een andere bank en moet u gewoon uw maandelijkse lasten blijven betalen.

Wat moet ik met mijn beleggingsverzekering?

Gewoon niet naar kijken. De jaarlijkse overzichten met uw ogen dicht in een map stoppen en pas over een jaar of dertig als het tijdstip van uitbetalen nadert, een voorzichtige blik op uw saldo werpen.

Moet ik ook niet weer gewoon aandelen kopen?

Nou, misschien wel. We geven geen beleggingsadviezen, maar het is goed te beseffen dat de massa (u dus) meestal te laat is. De gemiddelde campingbewoner koopt aandelen op het hoogtepunt, als de koersen alweer bijna aan het dalen zijn. En hij verkoopt zijn aandelen vaak op het moment dat het dieptepunt is bereikt en de koersen alweer aan het stijgen zijn.

De crisis biedt u de kans eindelijk eens een grote klapper te maken: u kunt op een koopje aandelen krijgen. ING, Aegon en Fortis bijvoorbeeld zijn minder waard dan heel ABN Amro nog geen jaar geleden. U kunt dus drie aandelen kopen voor de prijs van één.

Kans op een grote klapper: aandelen zijn nu op een koopje te krijgen.

Gaat de dollar onderuit?

Maar door de kredietcrisis zijn er ook steeds meer serieuze economen die rekening houden met het doemscenario, zeker nu de twee Amerikaanse hypotheekbanken Freddie Mac en Fannie Mae op omvallen staan en de overheid ze waarschijnlijk te hulp moet komen. Zelfs de grootste optimist moet erkennen dat ook een land als de Verenigde Staten financiële grenzen heeft.

Illustratie Devon Ress

WWW.NICKERIE.NET

E-mail: info@nickerie.net

Designed by Galactica's Graphics