Nickerie.Net, donderdag 09 oktober 2008

Het domino-effect van de kredietcrisis

Michael Persson

Een jaar lang leek de crisis in de financiële wereld vooral een Amerikaans probleem, maar inmiddels regent het slachtoffers in Europa. Ook in Nederland is de huizenprijs aan het dalen en zijn de rentetarieven aan het stijgen. ‘De mensen hebben al minder vet op de botten.’

Als de kredietcrisis ergens goed voor is, dan is het voor de eindexamens Economie I. Instortende beurzen, een stijgende rente, gedwongen ontslagen, inflatie, een echte recessie: ideale stof voor een paar fijne opgaven over oorzaken en gevolgen in het moderne economische systeem. Zie pdf-illustratie.

Leg uit hoe een stijging van x leidt tot een daling van y – dat werk.

Met als hamvraag: hoe kan het gebeuren dat een crisis in de financiële sector overslaat naar de reële economie? Waardoor gaan nationale inkomens door een paar onbetrouwbare hypotheken wereldwijd onderuit?

Want dat lijkt onvermijdelijk. Afgelopen vrijdag bleek de Amerikaanse werkgelegenheid het hardst gedaald in vijfenhalf jaar.

De Amerikaanse inkoopmanagersindex, de graadmeter voor de industriële activiteit, daalde in september met recordsnelheid tot 43,5; de laagste stand sinds oktober 2001.

Het Europese consumentenvertrouwen bevindt zich eveneens op het laagste niveau sinds 2001, berichtte Brussel. Verfbedrijf Akzo- Nobel ontslaat 3.500 werknemers omdat ‘de wereldeconomie nu duidelijk een fase van minder groei is ingegaan’, stelde bestuursvoorzitter Hans Wijers onlangs.

Het zijn vier symptomen van het grote macro-economische domino- effect dat, na de vrije val van Fortis en de beurskrach, merkbaar begon te worden. Via de rente en het vermogen van particulieren beïnvloedt de monetaire malaise nu ook het dagelijks leven.

Een jaar lang bleef de kredietcrisis beperkt tot het financiële wereldje van banken en beurzen.

Maar toen in het kielzog van de subprime hypotheken steeds meer waardepapieren waardeloos bleken, werden banken steeds minder genegen elkaar geld uit te lenen. Resultaat: de prijs die banken elkaar rekenen voor geld, de interbancaire rente, begon te stijgen – de laatste weken spectacul air. Dat is de oerbron van de ellende.

Door het geldgebrek zijn banken veel minder geneigd leningen aan hun klanten te verstrekken. Zo’n beetje alle renten gaan omhoog, voor zowel particulieren als bedrijven, op korte en lange termijn.

De hypotheekrente staat inmiddels op ongeveer 6 procent, en de hypotheekverstrekkers zijn veel strenger voor hun klanten gewor - den. Voor zakelijke klanten verhoogde de Rabobank donderdag zijn basisrente van 5,85 tot 6,2 procent.

Een bedrijf als telecomconcern KPN voelt dat direct, blijkt uit uitspraken van financieel directeur Marcel Smits. Het bedrijf is 24 miljoen extra kwijt, omdat de rente die het moet betalen voor schulden, is verhoogd.

Dus houdt het bedrijf minder over voor andere dingen. Particulieren gaan door de renteverhogingen minder lenen. Bestedingen zullen dalen. In de bouw, de horeca, de winkels en uitzendbureaus is er al sprake van stagnatie of daling van de omzet, zei Michiel Vergeer van het Centraal Bureau voor de Statistiek tegen de Volkskrant.

Voor de langlopende leningen, bedoeld voor investeringen, hypotheken en consumptie van bijvoorbeeld auto’s en keukens, wordt de rente nog eens extra verhoogd door de inflatieverwachting, zegt Sylvester Eijffinger, hoogleraar financiële en monetaire economie aan de universiteit van Tilburg. ‘Daardoor kun je de lange rente, in tegenstelling tot de kortlopende door centrale banken beïnvloede rente, niet direct omlaag krijgen.’

Ook dat is al merkbaar. Projectontwikkelaar Rudy Stroink vertelde al dat zijn bedrijf TCN, een van de grootste ontwikkelaars van Nederland, nergens meer geld los krijgt van de banken. Tien van de zestig projecten in de portefeuille zijn stopgezet, ten koste van een navenante hoeveelheid banen.

Door de stokkende geldstromen moeten landen miljarden euro’s injecteren in banken om ze overeind te houden.

Die ingreep verhoogt de rente verder: want het geld wordt ofwel geleend, ofwel via belastingen opgehaald, waardoor mensen meer moeten lenen. ‘Linksom of rechtsom wordt de vraag naar kredieten groter’, zegt Elmer Sterken, hoogleraar monetaire economie aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Wat niemand weet, is hoe heftig de gestegen rente de kooplust gaat beïnvloeden. Die elasticiteit was altijd vrij beperkt, zegt Sterken. Pas bij een verdubbeling van de rente, zeg van 5 naar 10 procent zie je serieuze effecten. ‘Maar de gevoeligheid voor renteveranderingen kan veranderd zijn. Door de dalende aandelenkoersen hebben mensen minder vet op de botten. Dat kan ze terughoudend maken.’

Bij de Drie Dwaze Dagen van de Bijenkorf en de Woonbeurs in de RAI was daar vorige week nog niet veel van te merken. Maar in de huizenmarkt wel. ‘De gemiddelde huizenprijs daalt al iets’, loopt woordvoerder Roeland Kimman van de NVM vooruit op de kwartaalcijfers die binnenkort worden gepresenteerd. Vooral dure vrijstaande en twee-onder-een-kapwoningen staan beduidend langer te koop, en gaan voor minder geld van de hand dan een kwartaal geleden.

De dalende aandelenkoersen en huizenprijzen leiden tot een tweede belangrijk ‘transmissiekanaal’ (naast de rente) van de financiële sector naar de reële economie.

De opbrengsten van pensioenfondsen dalen, waardoor pensioenen niet meer kunnen worden gecompenseerd voor inflatie. En doordat hun vermogens slinken, zullen vooral rijke consumenten minder gaan besteden.

‘We weten niet hoe groot dat vermogenseffect precies is’, zegt Tom van Veen, specialist in macro-economische ontwikkelingen aan de Universiteit Maastricht. ‘Vroeger viel het effect mee, maar de laatste jaren hebben veel mensen de overwaarde van hun huis gecasht. Die inkomstenbron valt nu weg.’

Hoogleraar Sterken voorspelde een jaar geleden dat de economische groei in de Verenigde Staten door de gedaalde huizenprijzen 1,5 procent zou achterblijven. ‘Dat is grofweg gebeurd. De crisis heeft tot nu toe dus een beperkte reële invloed gehad, en in Europa is het vermogenseffect altijd een stuk lager dan in Amerika. Maar de vraag is of je dat beeld kunt doortrekken naar de huidige fase van de crisis.

De uitgangspositie is verslechterd.’

Dat er magerder tijden aankomen is de onderzoekers wel duidelijk.

Eijffinger verwacht volgend jaar stagflatie: de economische groei vlakt af, terwijl de inflatie en inflatieverwachtingen hoog blijven.

Als die inflatieverwachtingen zich ook in hogere lonen vertalen, ziet Eijffinger een serieuze ondergraving van de Nederlandse concurrentiepositie.

Sterken ziet in die magere tijden mogelijkheden tot herstel. ‘Als de economie afkoelt, daalt de vraag naar grondstoffen, en dus ook de prijs daarvan’, zegt hij.

De markten lopen daarop vooruit.

De vraag naar olie is de afgelopen maanden al sterk gedaald. Olie kost inmiddels 40 procent minder dan de piek in juli, de graanprijs is ook bijna gehalveerd.

‘Dan daalt de inflatie, en dat geeft centrale banken ruimte om de rente te verlagen. Als dan het vertrouwen ook terug is, kan de rente ook voor consumenten en bedrijven dalen’, zegt Sterken Uiteindelijk leidt een stijgende rente dus tot een dalende rente. En dan begint de hele economische machinerie van oorzaken en gevolgen opnieuw – maar dan met economische groei als uitkomst.

‘Vroeg of laat zullen we ook weer uit dit dal komen’, zegt Sterken. ‘Je hebt een recessie nodig om uit een recessie te geraken.’

Eijffinger is pessimistischer. ‘Die dalende grondstofprijzen wegen niet op tegen stijgende lonen. En als straks ook de dollar verder daalt – dat is onvermijdelijk, met zo’n injectie van 700 miljard dollar – wordt het heel lastig voor de Nederlandse export.

‘Vroeg of laat zullen we ook weer uit dit dal komen.’

WWW.NICKERIE.NET

E-mail: info@nickerie.net

Designed by Galactica's Graphics