Nickerie.Net, maandag 22 november 2010

Column Sandew Hira

35 jaar later: de verkrachting van Anton de Kom

 “Indonesië, Curaçao en Suriname los van Holland, NU!” Dat schreef Anton de Kom (Adek) ruim 75 jaar geleden en sprak uit wat geen Surinamer in die tijd had durven dromen: de onafhankelijkheid van Suriname. Voor die uitspraak heeft hij een hoge prijs betaald. Op zoek naar een beter bestaan vertrok Adek in 1920 naar Nederland. In Nederland werd hij actief in de anti-koloniale beweging en onderhield ook contacten met de leiders van de opkomende arbeidersbeweging in Suriname. In 1932 vertrok hij naar Suriname om zijn zieke moeder te bezoeken. Toen hij op 4 januari 1933 in Paramaribo aankwam, was ze al gestorven. De economische crisis had een groot gedeelte van de Surinaamse arbeidende klasse getroffen. Terwijl de welgevoede koloniale elite haar leven van elke dag in welvaart leidde, stierven arme Surinamers van honger en ellende.

De Kom richtte een adviesbureau op en probeerde met vreedzame middelen Creolen, Javanen en Hindostanen te organiseren om voor hun belangen op te komen. Veel tijd had hij niet, want enkele weken later werd hij gearresteerd. Een vreedzame betoging die zijn vrijlating eiste, werd beantwoord met geweld van de kolonisator. Resultaat: twee doden (de Hindostaan Mohabier en de Guyanese arbeider Cyriel Murray) en 22 gewonden (8 Creolen, 8 Javanen en 6 Hindostanen). Ik ben benieuwd of er nog familie leeft van Mohabier en Murray. Hun voorouders zouden herdacht moeten worden voor de offers die ze hebben gebracht voor het Surinaamse volk.

De Kom werd verbannen naar Nederland. Daar publiceerde hij een studie over de geschiedenis van Suriname met de titel “Wij Slaven van Suriname”. Het belang van die studie kan niet overschat worden. In de verstikkende atmosfeer van de racistische koloniale samenleving was dit een revolutionaire daad. Waarom? - De koloniale elite van blanken en lichtgekleurde Creolen onder leiding van de gouverneur leefde in een zeepbel waarin slavernij en kolonialisme werden gepresenteerd als een systeem dat de onbeschaafde zwarte volkeren naar een hoger beschavingsniveau bracht. Adek liet zien dat slavernij en kolonialisme een ongeciviliseerd systeem van onderdrukking en uitbuiting was van de zwarte mens door de blanke. Dat was ongehoord in die tijd! - Adek was een zwarte Afro-Surinamer. Zwarte Surinamer waren gedoemd om tot de eeuwigheid handenarbeid te verrichten en waren niet in staat tot grote intellectuele prestaties, zo dachten de kolonialen. Met het boek “Wij slaven van Suriname” liet Adek zien dat de zwarte Surinamer een intellectueel van formaat kon zijn, die scherpe analyses kon maken van hoe het kolonialisme in elkaar zat. Hij was al heel vroeg begonnen met Decolonizing The Mind. - Adek was de eerste progressieve Surinaamse intellectueel die een visie had ontwikkeld over hoe de toekomst van Suriname eruit zou moeten zien. Hij had een programma van 9 punten opgesteld. Dat begon met de eis voor onafhankelijkheid en bevatte punten als vrijheid van organisatie, vrijheid van meningsuiting, bevordering van de vakbeweging, eenheid onder de verschillende etnische groepen en een economisch beleid ten gunste van de werkende klasse.

Het boek werd in 1934 gepubliceerd. De Kom kreeg het moeilijk. De inlichtingendiensten zaten achter hem aan. Hij kon niet aan een baan komen. Zijn gezin leefde in armoede. Hij werd depressief en werd voor enkele maanden opgenomen in een psychiatrische inrichting. Zijn boek werd in linkse kringen gewaardeerd, maar hij werd verder doodgezwegen of gebagatelliseerd, zowel in Nederland als in Suriname.

In de jaren zestig werd hij herontdekt door jonge Surinaamse studenten in Nederland. De generatie van Rubin Lie Paw Sam en Eddy Jharap vonden het boek “Wij Slaven van Suriname” in de bibliotheek en maakten een roofdruk. Die andere visie op de geschiedenis van Suriname was weer in opmars: die visie van anti-kolonialisme en strijd.

De oppositie tegen de visie van Adek begon heel vroeg, al in 1949 met de dissertatie van Prof. Rudolf van Lier, de grondlegger van het wetenschappelijk kolonialisme in Suriname. Tegenover de visie van De Kom van slavernij en kolonialisme als een systeem van onderdrukking en uitbuiting poneerde Van Lier de stelling dat Suriname een “samenleving in een grensgebied” was waarbij “mensen gezamenlijk bepaalde doeleinden hebben nagestreefd”. Verwijzend naar de acties in 1933 tegen het koloniale bestuur stelt Van Lier dat het hier niet gaat om een gerechtvaardigde opstand tegen onderdrukking en uitbuiting, maar dat het een kwestie was van “geestelijke labiliteit der massa”. Hij trok de volgende les uit de opstand: "De politieke leiders zullen het volk moeten leren op democratische wijze zijn krachten in te zetten. Zij zullen het volk moeten doordringen van zin voor orde en verantwoordelijkheidsbesef.” Over het boek van Adek schrijft hij dat dat “voornamelijk waarde heeft als document om de geestesgesteldheid van de Surinamer uit de lagere middenklasse te leren kennen [SH, hij bedoelt de zwarte Creolen]. In zijn woorden is de herinnering aan het leed dat de voorouders van de slaven ondergingen merkbaar. Maar deze herinnering werd een deel van een pathetische gegriefdheid en rancune die het juiste inzicht in het verleden belemmeren.” Tenslotte zwaait hij twijfel of Adek wel de auteur is van het boek “Wij Slaven van Suriname”. Het zou door een Nederlandse schrijver, Jef Last, geschreven zijn.

Wat zijn de problemen met de visie van Van Lier? Zijn theorie klopt van geen kanten en is niet op feiten gebaseerd. Nergens zijn er feiten te vinden die kunnen aantonen dat de Afrikaan en de Europeaan gezamenlijk besloten hebben om het systeem van slavernij in Suriname op te zetten. Dat is professorale onzin! In diezelfde professorale onzin is het verzet van de Europeanen tegen fascisme een bevrijdingsstrijd en verzet van zwarte volkeren tegen kolonialisme een kwestie van geestelijke labiliteit. Van Lier roept Adek op om het volk te leren om op democratische wijze te opereren, maar in zijn professorale wijsheid vergeet te vermelden dat het de koloniale macht was die ondemocratisch was. In de jaren dertig kende Suriname geen democratie. Het algemeen kiesrecht werd pas in 1948 ingevoerd! Mensenrechten, zoals de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van organisatie waren door de koloniale macht aan banden gelegd! Slavenhandel en slavernij zijn nu officieel tot misdaad tegen de menselijkheid verklaard door de Verenigde Naties. Alleen professor Van Lier en zijn aanhangers denken dat dit het “juiste inzicht” in het verleden belemmert. De zware beschuldiging dat niet Adek, maar Jef last de schrijver is van “Wij Slaven van Suriname” wordt zonder enig bewijs geponeerd. De professor roept maar wat en hoopt dat dat volstaat.

Een nieuwe generatie koloniale intellectuelen hebben de lijn van Van Lier opgepakt. Ik heb in een eerdere column in NSS de biografie van Rob Woortman en Alice Boots over Adek geanalyseerd en geconcludeerd dat het hier gaat om een mislukte biografie met een koloniale benadering van De Kom. Zijn belangrijkste bijdragen – een nieuwe visie op de geschiedenis en het pleidooi voor onafhankelijkheid – worden ontkend en zijn betekenis gereduceerd tot een mooischrijver.

De journalist John Jansen van Galen treedt in het voorwoord dat hij schreef voor een nieuwe druk van “Wij Slaven van Suriname” in de voetsporen van Van Lier. Hij schrijft: “Betekenis heeft hij [Adek] vooral als schrijver van dit boek, waarin voor het eerst een nazaat van de Surinaamse slaven hun wrok gestalte geeft door hun geschiedenis te beschrijven, meeslepend en vol nauwelijks ingehouden woede”. Hij herhaalt de laster van Van Lier over het auteurschap van Wij Slaven van Suriname. Hij schrijft dat de waardering voor Adek “enigszins gedempt wordt door het gerucht dat zijn boek in werkelijkheid geschreven is door Jef Last… nu nog zeggen Nederlanders bij wie je het boek ter sprake brengt: ‘Maar dat heeft Jef Last toch geschreven?’ Hoe komt Van Galen aan dit verhaal? Ik denk dat hij is gaan praten met oude Nederlanders die Adek nog gekend hebben. “Tante Bep, denk je dat Adek dat boek heeft geschreven?” “Nou Sjonnie, mijn jong, ik denk: die zwarte kenne niet schrijven hoor.” En in de traditie van de huis-tuin-en-keuken journalistiek schrijft Sjonnie in het voorwoord van Adek’s boek: “Het is opnieuw een onopgehelderd aspect van De Koms leven”. Een journalist die deel 1 van de basiscursus “Inleiding in de journalistiek” had gevolgd, was anders te werk gegaan. Die leert namelijk dat je direct naar de bron moet gaan. Sjonnie had naar Ons Suriname moeten gaan waar de manuscripten van Adek lagen. Hij had het handschrift van Adek moeten vergelijken met dat van Jef Last. Hij had de aantekeningen die Adek gemaakt heeft tijdens het schrijven van het boek moeten bestuderen. Dan was hij tot de onomstotelijke conclusie gekomen dat Anton de Kom de auteur is van “Wij slaven van Suriname.” Misschien is het wel een goed advies om die cursus alsnog te volgen.

In de Bijlmermeer staat een standbeeld van De Kom gemaakt door een blanke vrouw, Jikke van der Loon. Zij slaat volledig de plank mis over wat de betekenis van De Kom is geweest. Onlangs is Harry Mulisch overleden, net als Adek een intellectueel van formaat. Geen beeldhouwer zal het in zijn of haar hoofd halen om Mulisch half naakt af te beelden, omdat dat niet de kern is van zijn werk. Een zwarte schrijver, een zwarte intellectueel, ondergaat een ander lot. Het kenmerk van de zwarte intellectueel is bij Jikke van der Loon niet zijn schrijverschap. Hoe moet dat in het hoofd van Van der Loon zijn gegaan, vraag ik me af? “Anton de Kom, zwarte man, tropisch land, sexy man” “Nee, mevrouw, zwarte intellectueel, denker, filosoof.” “Zwarte man, lenige man, sexy figuur” “Nee mevrouw, pen, boekie, boekie, schrijver!”

In de hele fantasie van Van der Loon is het concept van de intellectueel verdwenen en is de halfnaakte zwarte man ervoor in de plaats gekomen als toonbeeld van handwerker. Handwerkers verdienen een standbeeld, maar Mulish is geen handwerker en Adek ook niet. Mulish zou nooit halfnaakt worden uitgebeeld. Adek wel. Holland betaalt het beeld, Holland bepaalt het beeld.

De koloniale visie op De Kom wordt in stand gehouden door een systeem. De Werkgroep Caraïbische Letteren voert de periodieke herdenkingsmis op waar de heldendaden van Van Lier worden bezongen tijdens de Van Lier lezing. Peter Meel beschrijft in de laatste Van Lier lezing mijn kritiek op de kolonialen als een “dollemansguerrilla” en roept daarmee de herinnering oproept aan Van Lier’s idee van geestelijke labiliteit.

Een veelbeproefde methode van het systeem is elkaar de hemel inprijzen over hoe geweldig ze niet zijn. Gert Oostindie noem Van Lier’s werk “magistraal” en John Jansen van Galen een geweldige journalist. Professor Doeko Bosscher, een nieuwe ster aan het koloniale firmament, schrijft in het Historisch Nieuwsblad over de biografie van Rob Woortman en Alice Boots: “En zo droegen twee Nederlanders weer iets belangwekkends bij aan het inzicht in onze gedeelde geschiedenis. Daar kan als uiting van verantwoordelijkheidsbesef geen slavernijmonument tegenop.” En dan maar hopen dat niemand hier vraagtekens bij plaatst.

Met Anton de Kom is het gelopen zoals in de beroemde uitspraak van Mahatma Ghandi: “Eerst negeren ze je. Vervolgens maken ze je belachelijk. Daarna gaan ze je bestrijden. Tenslotte win jij.”

In Suriname bestaat een brede consensus bij alle politieke partijen dat de geschiedenis moet worden herschreven vanuit een Surinaams perspectief. Volgend jaar gaat een masteropleiding geschiedenis van start bij de Anton de Kom Universiteit van Suriname. In de wandelgangen hoor ik tot mijn verbazing dat de kolonialen weer komen. Gert Oostindie, Peter Meel en Doeko Bosscher zijn gevraagd om de opleiding mede vorm en inhoud te geven. Hoe gekoloniseerd kan je geest niet zijn om 35 jaar na de onafhankelijkheid deze heren van stal te halen om de geesten van jonge Surinamers te vullen met hun verlepte verhalen over kolonialisme. Anton de Kom zou zich omdraaien in zijn graf bij de viering van 35 jaar onafhankelijkheid.

Sandew Hira

reacties: sandewhira@amcon.nl

WWW.NICKERIE.NET

Email: info@nickerie.net

Designed by Galactica's Graphics