Nickerie.Net, zondag 31 juli 2016

Zelfdoding onder marrons - vaak geen uitweg meer

ACHTERGROND - Een gebroken hart en strubbelingen met de gewoonten van het stadse leven. Het lijken redenen te zijn waarom het aantal zelfdodingen onder marrons toeneemt. De verhalen achter de harde cijfers zijn hartverscheurend. “Had ik het idee maar uit zijn hoofd kunnen krijgen.”

Tekst: Caroline van Schubert - illustratie: Edward Wong Loi Sing

HET IS INMIDDELS tien jaar geleden maar de herinnering aan de dag dat zijn neef een dodelijke hoeveelheid gramoxone innam, zijn in Don's geheugen gegrift. "Ik probeerde het nog uit zijn hand te slaan, maar het is me niet gelukt." Bij de worsteling kwam het gif in zijn oog terecht. Don wrijft zijn vingers over zijn rechteroog alsof hij de brandende pijn van toen opnieuw lijkt te beleven.

Landelijk gezien is het aantal zelfdodingen in ons land zorgwekkend. Uit een recent rapport van het Ministerie van Volksgezondheid, blijkt dat het aantal zelfmoorden de afgelopen vijftig jaar schrikbarend is toegenomen. Met een aantal van 26,7 geregistreerde suïcides op 100.000 inwoners per jaar, behoort Suriname tot de jammerlijke top-zes ter wereld.-.

"Ik kon niets zien en toen heeft hij kans genomen het te drinken." Ter neergeslagen kijkt Don naar de grond, terwijl hij zijn verhaal vertelt in zijn dorp aan de Boven-Surinamerivier. Al vaker vertelde zijn neef dat hij dood wilde, maar Don nam dat nooit zo serieus. "Van zelfmoord had ik toen nog nooit gehoord. Ik geloofde het niet." Hij telt in zijn gedachten, terwijl hij zijn vingers één voor één voor zich uitsteekt. "Zeven mensen van onze lô (familiclan ..., red.) hebben sinds die tijd zelfmoord gepleegd. Het wordt steeds erger."

Zijn neef was amper veertig jaar oud maar levensmoe. Of hij aan een depressie leed, weet Don niet. De reden voor de zelfdoding blijft dan ook vooral gissen. "Ik weet dat hij boos was om iets in de familie, maar we zijn er nooit achter gekomen waarom precies." Eerder deed zijn neef al een poging om zichzelf te doden met een jachtgeweer, maar dat heeft zijn familie toen kunnen voorkomen.

"Ik sprak daarna met hem om het uit zijn gedachten te halen, maar hij zei: 'Het is al te laat.' Ik denk dat hij niet meer terug kon. Achteraf hoorde ik dat hij toen al een geluidsopname had gemaakt over wat er met hem en zijn spullen moest gebeuren na zijn dood."

Verklaring

HET VERHAAL VAN Dons neef staat niet op zich. Het aantal zelfdodingen onder marrons lijkt de laatste jaren toe te nemen. De meest recente cijfers uit een rapport van het ministerie van Volksgezondheid, liegen er niet om; van dertien gevallen in 2012 naar 22 het jaar daarop. De ongeregistreerde gevallen en de pogingen tot zelfdoding hierbij nog buiten beschouwing gelaten.

Hoewel nog wetenschappelijk onderzocht moet worden wat de oorzaak is van de toename binnen de marrongemeenschap, heeft Don een verklaring. "Alles gaat over lobi", lacht hij een beetje beschaamd. Vooral mannen vormen een risicogroep. Ook zijn ze vaak jong; zeker niet ouder dan veertig. "Het gebeurt zowel in het binnenland als in de stad. Een relatie is over, of een vrouw wil bepaalde spullen of aandacht die de man niet kan geven. Vaak heeft het te maken met de liefde."

Men pakt iets wat voor handen is, zoals gramoxone

Wetenschappelijk onderzoek naar de oorzaken van deze stijging onder marrons is er niet. "Wel kunnen we leren van andere onderzoeken over groepen met overeenkomstige kenmerken, zoals allochtonen in Nederland", zegt arts Widya Punwasi. Ze leidt nu zes jaar het Mind Console Center, waarbij mensen met zelfmoordgedachten begeleid worden. Het aantal marrons dat het gebouw bezoekt, is echter maar klein. De sereniteit in het centrum staat in schril contrast met de drukte van de Jaggernath Lachmonstraat waar het gevestigd is.

Rustgevende muziek vermengt zich met een bloemige wierookgeur. Schoenen zijn niet toegestaan; alles lijkt in het teken te staan van rust en reinheid. Het sterken van de mens staat in de behandelingen dan ook centraal. "We kunnen problemen vaak niet oplossen, maar leren mensen ermee omgaan", zegt Punwasi. Er is vaak niet één specifieke oorzaak, maar meerdere factoren die zorgen dat mensen een zelfmoordpoging doen. "Vaak liggen relatieproblemen ten grondslag aan het doen van een poging. Vooral jongeren reageren dan vaak impulsief, vanuit een boosheid. Dan pakt men iets wat voor handen is, zoals gramoxone."

Urbanisatie

URBANISATIE SPEELT VOLGENS Punwasi een belangrijke rol in de toename van het aantal suïcidegevallen binnen de marrongemeenschappen, vooral wanneer er een wisselwerking tussen het leven in de stad en het binnenland is. "Wanneer iemand van het binnenland naar de kuststreek verhuist, botsen als het ware twee culturen. Iemand gaat van een collectieve levensstijl naar een cultuur die gericht is op het individu. Dat geeft een conflict in de verwachtingen van iemand, vooral wanneer deze persoon die opvattingen weer mee terugneemt naar het binnenland."

Als voorbeeld geeft ze de traditionele polygame marroncultuur, waarbij een man meerdere vrouwen mag hebben mits hij ze kan onderhouden. Contact met leven in de stad, waarbij dit niet gebruikelijk is, kan zorgen voor een identiteitscrisis en ontheemding. "Maar uiteindelijk ligt het natuurlijk aan de persoon zelf hoe hij of zij daar vervolgens mee omgaat."

Het aantal pogingen zal sowieso stijgen

Ook voor de twintigjarige Brian vormen verhalen over zelfdoding zijn realiteit. Hij is een aantal jaar geleden verhuisd van het binnenland naar de stad en hoort geregeld verhalen over leeftijdsgenoten in Paramaribo. Dit jaar heeft hij via vrienden over vijf verschillende gevallen gehoord. "Jongens en meisjes; Aukaans of Saamaka. Het laatste meisje was pas zestien jaar oud. Ze deed het omdat ze haar vriend niet meer mocht zien van haar ouders. Ik hoorde dat ze gramoxone heeft gedronken." Een treurige blik begeleiden zijn woorden.

Brian heeft zelf eens gedreigd gif in te nemen, maar het was naar eigen zeggen geen gemeende poging. "Ik had ruzie met mijn vriendin en wilde haar bang maken. Ze heeft toen familie en vrienden gebeld waardoor iedereen nu denkt dat ik serieus was, maar ik heb het niet gedaan." Een diepe zucht volgt. Het leven voor jongere marrons vindt hij wel zwaarder geworden in vergelijking met vroeger. "Vooral als je in de stad woont en een baan hebt. Familie verwacht dat je geld stuurt en ook je vriendin wil meer dure spullen. "Dat geeft me wel druk, want door de crisis is het ook moeilijk voor mij."

Onderzoek wijst uit dat economische depressies samengaan met een verhoogde kans op suïcidepogingen. "Het aantal pogingen zal in de toekomst dus sowieso stijgen", zegt Punwasi resoluut. Voor haar op tafel liggen verschillende onderzoeken en rapporten over suïcide in Suriname en het buitenland. Vooral bij culturen waarbij de man de enige kostwinner is, zal volgens Punwasi de crisis voor meer druk zorgen. "Dat kan voor de marrons ook een belangrijke factor zijn. Als je meerdere vrouwen hebt die allemaal meer dingen eisen, zal de crisis zeker een invloed op je hebben. Dan voel je misschien dat je als man faalt in je verantwoordelijkheden."

Somber

HET IS EEN vooruitzicht dat Erik somber stemt. Begin dit jaar verloor hij één van zijn zoons aan zelfdoding. Begin twintig was de jongen pas. Praten over zijn verdriet vindt Erik moeilijk, het is nog te pijnlijk. "Mijn zoon belde een vriend en zei dat hij geen oplossing meer zag voor zijn problemen. Hij had het gif al in huis en heeft het na dat gesprek genomen." Een stoïcijnse blik lijkt zijn onderliggende emoties te onderdrukken. Het zijn meestal man-vrouw problemen die de jongeren ertoe aanzet om vergif in te nemen, denkt ook Erik.

"Het is zo erg de laatste tijd", zucht hij. "Had ik het idee maar uit zijn hoofd kunnen krijgen." Het rapport van het ministerie van Volksgezondheid met hierin het Nationaal Suïcide Preventie- en Interventieplan 2016-2020 is een eerste beleidsmatige stap naar een broodnodige verandering. "Er was nooit een nationaal beleid en met dit rapport is het probleem in kaart gebracht. Er moeten structuren ontwikkeld worden, protocollen komen en trainingen en rapportages moeten plaatsvinden."

We hebben nooit geleerd om ook bij emotionele problemen hulp te zoeken

Punwasi startte vorig jaar al met de training van gezondheidswerkers bij de Medische Zending. Ook is ze voorstander van een actieve surveillance, waarbij na iedere poging de hulpverlening direct wordt ingeschakeld. Nu kan een arts daar nog zelf invulling aan geven. "We hebben nooit geleerd om ook bij emotionele problemen hulp te zoeken. Er is een stigma op psychiaters en in zekere mate ook nog op psychologen. Maar iedereen kan wel eens uit disbalans raken, zonder meteen gek te zijn."

Het is een ontwikkeling die Don alleen maar toe kan juichen. Meer voorlichting op tv, radio en vanuit de poliklinieken zal het aantal suïcidegevallen volgens hem verminderen. "Misschien als ik beter had geweten wat zelfdoding inhield, had ik mijn neef kunnen stoppen." Ook nazorg voor de nabestaanden is belangrijk. "Als je zoiets hebt meegemaakt, dan vergeet je dat niet meer. Het is moeilijk om met zo'n herinnering om te gaan."

De namen van Don, Brian en Erik zijn op hun verzoek gefingeerd

Dit artikel is verschenen in dWT bijlage van 22 juli 2016

WWW.NICKERIE.NET

Email: info@nickerie.net

Designed by Galactica's Graphics