Nickerie.Net, dinsdag 05 juni 2018

Prof. Jack Menke: ‘Hindostaanse bijdrage aan pluriform landschap’

De vestiging van de Brits-Indische contractanten in Suriname heeft een blijvende invloed gehad op de Surinaamse politiek. “In Suriname zijn religie en etniciteit de belangrijke basis geweest bij het ontstaan van politieke partijen”, zegt professor Jack Menke in gesprek met Starnieuws. De Hindostanen – vervolgnaam van de gevestigde Brits-Indiërs hebben bijgedragen tot aanpassing van de kiesstelsels, verbroederingspolitiek, geweldloosheid, een harmonieuze samenleving en het pluriformer politiek landschap in Suriname.

Hindostanen tijdens een optocht om de eerste immigrantenvoet aan wal, te gedenken. (Foto: Ranu Abhelakh)

Menke omschrijft 5 juni als een begin van een beweging vanuit Suriname, Nederland, Engeland en India, aangewakkerd door koloniale overheersers die hun eigen plantagesysteem in stand wilden houden. Dit voltrok zich niet alleen in Suriname maar ook in landen als Mauritius, Fiji, Trinidad en Guyana. “Het is een belangrijk punt in een bewogen geschiedenis hoe de toenmalige kolonie Suriname nu is geworden: de Republiek Suriname.”

5 juni meer dan gedenkmoment

Hij ziet 5 juni daarom meer dan slechts een moment om de eerste immigrantenvoet aan wal te gedenken. “Het is kijken naar hoe die Surinaamse samenleving met alle groepen en het specifieke koloniale systeem dat hier was geplant, vanuit de eigen groepspositie een antwoord is gegeven op culturele, religieuze, economische en politieke overheersing door Europa.” Hieruit ontstond de groepsgewijze integratie in de Surinaamse samenleving.

Het begin van de contractperiode was meer een kwestie van overleven. “De contractarbeiders hadden niet veel in te brengen behalve alleen protesteren als dingen die niet goed verliepen.” Toen volgde de fase dat zij zich begonnen te verenigen op basis van religie en cultuur en de stap in de politiek maakten.

Groepsbelang via religieuze en etnische lijnen

In de jaren dertig waren er antikoloniale bewegingen in Suriname, maar de vak- en arbeidersbeweging was hier minder sterk georganiseerd en zwakker dan die in Guyana, geeft Menke aan en voegt eraan toe dat dit nader onderzocht moet worden. “Het arbeidersbelang in Suriname was groot, maar het groepsbelang werd veel meer gedefinieerd via religieuze en etnische lijnen dan in Guyana.”

Menke noemt als reden dat de Surinaamse Hindostanen vrije boeren waren geworden en economisch de kleine landbouw, vooral de rijstbouw tot ongeveer 1960, tot grote hoogte brachten. Terwijl in Suriname de Nederlanders geen investeringen meer deden in de plantages van Suriname, werd in het westelijke buurland Guyana de plantagelandbouw veel langer in stand gehouden. “De Brits-Indiërs werden als loonarbeider daar veel meer onderdrukt.”
Hierdoor kon de politiek hen mobiliseren op basis van arbeidsbelang, en was er daar een voedingsbodem voor een meer ideologisch gerichte - Marxistisch georiënteerde - partij.” De aanvankelijk door Cheddi Jagan en Forbes Burnham geleide marxistische People's Progressive Party won dan ook overtuigend de eerste algemene verkiezingen in 1953.”

Eerste politieke partij: Moslim Partij

In Suriname verliep het anders. In de jaren veertig kreeg je een aparte manier van politiek je weg zoeken tussen alle groepen. “Voor de gevestigde contractanten betekende dat verenigen op basis van religie en etniciteit. Zo kreeg je in 1946 de Moslim Partij, de eerste politieke partij in Suriname.” Hierin zaten Hindostaanse en Javaanse moslims. Kort na elkaar volgde de oprichting van meerdere partijen die min of meer op dezelfde basis waren gestoeld. Toch domineerden de mulatten de Surinaamse verkiezingen. Menke: “zij hadden het kiesstelsel zodanig gemaakt dat de stad waar de meeste mulatten woonden tien van de eenentwintig zetels kreeg.”

Kiesstelsel

De politiek georganiseerde Hindostanen waren zich bewust van de onvolkomenheden van dit kiesstelsel en vochten het met succes aan. De verandering van het kiesstelsel van census- en capaciteitskiesrecht naar het algemeen kiesrecht, waarbij ook vrouwen mochten stemmen, “is daarom zeker alsook mede door hun inzet, bereikt”. De Hindostanen waren betrokken bij electroral engineering in Suriname: zij hebben vaak in nauw overleg met de elite van Creoolse partijen gericht het kiesstelsel veranderd om zo zetelwinst te kunnen garanderen in kiesdistricten waar ze als groep goed vertegenwoordigd waren. “En de Hindostanen – de partij van Jagernath Lachmon - zaten vaak in het machtscentrum met andere partijen.”

Van religie naar etniciteit

Door de jaren heen nam etniciteit de plaats in van religie, “omdat het in de Surinaamse context voordeliger was. Het heeft allemaal te maken met je belangen die worden gedefinieerd in een gegeven maatschappelijke context waarin jij je als groep bevindt.” Neem bijvoorbeeld de Hindostaanse moslims, legt Menke uit, “die zagen dat ze een kleinere groep waren vergeleken bij de hindoes. Gelet op de situatie op het vormen van politieke partijen en het kiesstelsel, fuseerden zij op basis van een gemeenschappelijke zaak. Een bindmiddel op dat moment was: we komen uit India.” Ze deelden dezelfde cultuur en spraken in Suriname de nieuwe taal, het Sarnámi. “Zo is etniciteit.”

Verbroederingspolitiek

In de jaren vijftig kwam Lachmon als leider van de grootste groep Hindostanen met de verbroederingspolitiek. Zijn Verenigde Hindostaanse Partij – later Vooruitstrevende Hervormings Partij (VHP) - en de Nationale Partij Suriname (NPS) van Johan Pengel trokken samen op om de macht van de mulatten te verbreken; de politieke leiders en hun achterban voelden zich achtergesteld. Het was de periode van ‘eerste rij alle tien, tweede rij niet gezien’; de NPS kreeg nul zetels in de verkiezing van 1955 en de VHP bood Pengel de zetel in Saramacca aan.

Naast de verbroederingspolitiek, noemt Menke ook de filosofie van geweldloosheid (overgenomen van de Indiase leider Mahatma Gandhi), de krachtige stem in de onafhankelijkheidsstrijd en de rol in het herdemocratiseringsproces een belangrijke inbreng van Hindostaanse politici. We moeten wel heel kritisch de rol van de verbroederingspolitiek beoordelen en relativeren, merkt Menke op, “omdat deze niet de enige en wellicht niet de belangrijkste reden is voor de harmonische etnische en religieuze verhoudingen in ons land”.

Groepsbelang minder op voorgrond

Anno 2018 zie je dat de politieke aanwezigheid van de Hindostanen veel diverser is dan toen zij zich in de jaren veertig profileerden. Dit komt door de ‘emancipatie’ van de meeste etnische groepen. “Groepsbelang is nu veel minder op de voorgrond, omdat de context van de hele Surinaamse samenleving is veranderd met het opengooien van het binnenland, integratie van groepen, participatie in alle sectoren en de wisselwerking met de diaspora.”

Etnisch denken of politiek langs etnische lijnen voeren mag na zoveel jaren niet meer? “Dit is een groot misverstand bij het publiek over het algemeen,” reageert Menke. Mensen zien etniciteit als iets dat niet hoort – zonder dat men het doorheeft gaat men uit van de Euro-Amerikaanse opvatting van de liberale natiestaat waar de staat een machtsmonopolie heeft en cultureel een soort uniformiteit predikt, een culturele eenheidsworst.” Je krijgt niet per definitie eenheid wanneer je allemaal op elkaar lijkt, hetzelfde liedje zingt en een religie hebt, voegt hij eraan toe.

“Etniciteit is een ingewikkeld en vaak vloeiend begrip dat situatie en context gebonden is.” Om dit beter te begrijpen moeten we de culturele en politieke sferen van etniciteit onderscheiden. Politieke etniciteit verwijst naar de politieke verdeling en de toewijzing van (schaarse) hulpbronnen, waarbij etniciteit wordt gezien in termen van verdeling, concurrentie en conflict.

Rijkdom van Suriname

Culturele etniciteit is verbonden met diverse culturele uitingen zoals religieuze activiteiten, rituelen, nationale feestdagen, en gedenktekens. Door en tijdens zulke evenementen wordt de identiteit van een bepaalde etnische groep zichtbaar gemaakt. Bij culturele etniciteit draait het om gemeenschappelijke culturele bindmiddelen. In Suriname beleven en vieren wij culturele etniciteit en noemen dit de rijkdom van Suriname. “Neem Phagwa, iedereen doet mee en niemand zegt ‘je bent etnisch bezig of etnisch gekleed’.”

Om de rijkdom van Suriname te illustreren verwijst Menke naar V.S. Naipaul, de Trinidadiaanse Nobelprijswinnaar. Hij schreef in 1962, bijkans 90 jaren nadat de eerste Brits-Indiërs voet aan wal zetten in Suriname, in zijn boek The Middle Passage: “Suriname heeft zich uit de Nederlandse overheersing ontpopt tot de enige kosmopolitische samenleving (de wereld in miniatuur) in het Caribisch gebied. Het kosmopolitische van Trinidad is nu in feite niets meer dan een kwestie van ras (…) In Suriname bestaan diverse culturen, aangepast maar toch verschillend, zij aan zij. Echter, Surinamers beseffen nauwelijks de betekenis van de diversiteit en rijkdom van hun eigen land’.”

Etniciteit is vloeiend

Menke lacht, “Alleen in tijd van verkiezingen doet men alsof Hindostaan, Creool of Javaan een vastomlijnd ding is. Dit is niet waar!” Etniciteit is een vloeiend en flexibel begrip; wat een Hindostaan op dit moment in deze context is, kan op een ander moment en context weer verschillen. Bij de recente huldiging van Hindostanen is de voorzitter van de SVB als Hindostaan gehuldigd, terwijl dezelfde persoon in andere situaties ‘gemengd is, geeft hij als voorbeeld.
“Je bent een Creool niet om je huidskleur of cultuur, maar in relatie tot andere groepen. Hindostaan-zijn in Suriname verschilt in definitie met Indiër-zijn in India. Het is altijd afhankelijk van de context waarin je zit.”

Onuitwisbare bijdrage van de Hindostanen

Hoe het 145 jaar later is geworden kan Menke niet losmaken van de context van het hele samenraapsel van de culturele, economische en sociaalpolitieke verhoudingen. In de context van toen is dit de uitkomst geweest. Suriname is anders, omdat de groepsintegratie in het Caribische gebied nergens zo redelijk harmonisch is gelopen als hier. “Suriname is een land van meerdere minderheden geworden. Politiek gezien hebben wij hierdoor een pluriformer landschap. Hieraan hebben Hindostanen een onuitwisbare bijdrage geleverd.”

WWW.NICKERIE.NET

Email: info@nickerie.net

Designed by Galactica's Graphics