SPSB-schandaal: Pe a moni de? –

Parbode Sneak Peek,  5 juli 2019

Begin mei wist Parbode de hand te leggen op gelekte bankdocumenten. Hieruit blijkt dat de directeur van de Surinaamse Postspaarbank, Ginmardo Kromosoeto, op zijn persoonlijke rekening fors in het rood stond bij zijn eigen bank. Zo ook twee bedrijven die gelinkt zouden zijn aan Kromosoeto. Op 3 augustus 2018 werd een totaal van omgerekend SRD 14 miljoen aan debetstanden opgeheven en werden in no time weer levensgrote debetstanden opgebouwd. In haar onderzoek naar de bedrijven stuitte Parbode op een dubieuze postbus op Sint Vincent, een eiland dat internationaal bekendstaat als belastingparadijs.

In het schandaal van de Surinaamse Postspaarbank (SPSB) dat begin mei uitlekte, publiceerden media uitvoerig over klinkende namen met openstaande rekeningen bij de SPSB. Onder die namen zit ook die van de minister van Arbeid, Soewarto Moestadja, die zijn lening van zo’n SRD 20.000 naar alle waarschijnlijkheid nooit heeft afgelost. SPSB-directeur Ginmardo Kromosoeto leek de dans te ontspringen. Terwijl ministers, politici, een rechter en een jurist de wind van voren kregen, werd de naam Kromosoeto slechts zijdelings vermeld. Onterecht, zo blijkt uit uitvoerig onderzoek van Parbode, die hiervoor beroep deed op de kennis van meerdere bankdeskundigen. Uit gelekte SPSB-documenten die de redactie kon inkijken, blijkt dat Kromosoeto over het gehele jaar 2018 voor SRD 1,3 miljoen op zijn persoonlijke rekening bij zijn eigen bank rood stond. Hiervan werd op 3 augustus 2018 maar liefst SRD 914.942 – schijnbaar zonder tegenprestatie – opgeheven. Niet bij toeval of vergissing, zo blijkt, want ook op vijf andere rekeningen van twee bedrijven die gelinkt zijn aan de bankdirecteur werd de debetstand op deze bewuste datum opgeheven. Op 3 augustus 2018 blijkt er opgeteld zo’n SRD 14 miljoen aan debetstanden te zijn opgeheven en dus in het niets te zijn verdwenen. Maar daarna is er in totaal nog SRD 7,5 miljoen aan roodstanden in verschillende valuta. Zo stond Kromosoeto op zijn persoonlijke rekening per 25 september 2018 weer SRD 423.000 rood. Menigeen vraagt zich af waarmee een directeur van een staatsbank, met een maandelijks salaris van ruim SRD 28.000, zoveel schulden maakt.

Het Kromo-schandaal

Kromosoeto (52) is sinds 2015 directeur van de SPSB. Zijn benoeming is op zijn minst opmerkelijk te noemen: Kromosoeto heeft een achtergrond in elektrotechniek en was 17 jaar directeur van Multi Electrical System NV. Zonder enige ervaring met bedrijfseconomische zaken heeft Kromosoeto een hoge economische positie bemachtigd (zie kaderstuk ‘Wie is Kromosoeto?’, red.). Erkende economisten en vakbondsleiders wijzen op zijn uitgesproken politieke kleur, die volgens hen heeft gespeeld in zijn benoeming tot bankdirecteur. Desondanks doet Kromo het goed als bankdirecteur. Althans, daar lijkt het op. In zijn – relatief korte – loopbaan als bankdirecteur ontvangt Kromosoeto twee prijzen, waarvan één regionale en één internationale prijs, de LMI World Client of the Year award 2018. Deze mocht hij eind maart van dit jaar in het Amerikaanse Dallas (Texas), in ontvangst nemen vanwege zijn ‘vernieuwende leiderschap’ bij de SPSB. Leadership Management International (LMI) is een wereldwijd vertakte organisatie die bedrijven en managers vormt tot betere leiders. Kromosoeto mocht in 2017 ook al de regionale versie van de award in ontvangst nemen. Ergens in april 2019, nauwelijks een maand na Kromosoeto’s wereldaward, worden er bij procureur-generaal (pg) Roy Baidjnath Panday documenten afgeleverd die het begin van het SPSB-schandaal zouden inleiden. Daags daarna worden drie medewerkers van de SPSB op non-actief gesteld. Nog twee dagen later zien interne bankdocumenten het daglicht via Facebook en WhatsApp. Bankafschriften, handtekeningkaarten, loggegevens en debetoverzichten van SPSB-rekeninghouders gaan in een mum van tijd hun eigen leven leiden. Ook ons bereiken ze. Naast de persoonlijke rekening van Kromosoeto legde de redactie de hand op nog vijf andere dubieuze rekeningen in zowel SRD als vreemde valuta. Deze staan op naam van Investment Partners NV en New Vision International NV. Volgens recente uittreksels van de Kamer van Koophandel en Fabrieken (KKF) zijn Robert Paul Putter, Uniquest NV en Lifestyle Trust NV, de eigenaren van beide ondernemingen. Maar tot de uitgelekte SPSB-documenten behoren ook de loggegevens van beide bedrijfsrekeningen. Hierop prijkt naast de naam Putter ook de naam van Kromosoeto. Voor zover Parbode kon nagaan, heeft hij samen met Putter tekeningsbevoegdheid op de rekening van Investment Partners sinds respectievelijk 26 augustus 2017 en 25 juli 2018. Deze bevoegdheid was ten minste geldig tot en met 21 januari 2019. De loggegevens van New Vision International zijn, op enkele maanden verschil na, gelijkaardig.

Dubieuze vennootschappen

Net zoals op Kromosoeto’s persoonlijke rekening, worden ook op de rekeningen van Investment Partners en New Vision International op 3 augustus 2018 alle debetstanden van tafel geveegd (zie kaderstuk ‘Wat gebeurde op 3 augustus 2018?’, red.). Putter, een 70-jarige Nederlander die zichzelf op het online platform Business Insider omschrijft als vermogensadviseur, beweert in een gesprek met ons hij dat de SPSB de huidige en enige eigenaar is van de twee bovengenoemde vennootschappen. Hij zou naar eigen zeggen de twee bedrijven in 2017 overgedragen hebben aan de SPSB, toen hij door de bank werd ingeschakeld als adviseur voor het vormen van beleidsplannen. Over de telefoon zegt Putter dat hij de ondernemingen heeft overgedragen aan de staatsbank, omdat deze “niet in gebruik en zo goed als leeg waren.” Het is opmerkelijk dat een staatsbank twee – volgens Putter lege en inactieve – ondernemingen overneemt om nadien op diezelfde NV’s miljoenen in het rood te gaan. Geconfronteerd met deze informatie beweert Putter dat de SPSB de twee NV’s overnam in het kader van een “aparte constructie van de bank.” Voor meer details verwijst hij ons naar de SPSB, die na verschillende pogingen van de redactie geen verdere informatie wilde of kon verschaffen. Na de – door Putter beweerde – overname van de bank, heeft hij nog enige tijd zicht gehad op zijn (voormalige) ondernemingen, maar wat er toen mee is gebeurd, kan of wil hij niet vertellen. Bewijzen die Putters beweringen onderbouwen, blijven overigens uit. Op het uittreksel van de KKF is niet na te gaan of Putter de vennootschappen inderdaad heeft overgedragen, noch dat er een andere eigenaar – in naam van de SPSB – heeft overgenomen. Enkel Kromosoeto zijn naam op de uitgelekte loggegevens van de werkrekeningen vormt een link tussen de bankdirecteur en de NV’s. Op 3 augustus 2018 werden de debetstanden op zowel de werkrekening van de NV’s als de persoonlijke rekening van Kromosoeto opgeheven. Uit de loggegevens blijkt dat ook Putter nog tekeningsbevoegdheid had op de ondernemingen tot zeker begin 2019. Putter houdt zich hierover op de vlakte. In hoeverre de uitgelekte SPSB-documenten waarop Parbode haar onderzoek bouwde authentiek zijn, is niet voor de volle honderd procent vast te stellen. Jim Bousaid, voormalig bankdirecteur van de Hakrinbank, heeft zelf ook de uitdraai van Kromosoeto zijn rekening en die van de bovengenoemde NV’s onder ogen gehad. “Ze lijken wel zeer echt, maar ik kan niet verzekeren dat ze dat ook zijn”, zegt Bousaid. Een andere bron uit het bankwezen die anoniem wenst te blijven, verklaart dat de documenten “zeer waarschijnlijk authentiek zijn.” Tot bij het ter perse gaan van deze Parbode heeft de bankdirectie van de SPSB, noch financieel deskundigen of gedupeerde rekeninghouders, ontkend dat de documenten valselijk zouden zijn. Ook was er nog geen duidelijkheid verschaft door het Openbaar Ministerie (OM), dat begin mei een onderzoek opende naar de mogelijke malversaties bij de SPSB. Ondertussen werd niet de inhoud van de documenten, maar het vinden van het lek de nieuwe focus in het openbaar debat. Ook de reacties van Surinaamse dagbladen leken zich te hebben vernauwd tot de schending van het bankgeheim, mede gevoed door een zwaar verontwaardigde Amzad Abdoel, NDP-assembleelid, en Kromosoeto. Ook vicepresident Ashwin Adhin deed een duit in het zakje. In de Nationale Assemblée (DNA) sprak Adhin van ernstige schending van het bankgeheim. ‘De privacy van vele rekeninghouders is geschonden’, zei Adhin volgens dagblad De Ware Tijd. Moestadja spreekt er tegenover dagblad Times of Suriname schande van dat ook zijn persoonlijke informatie is gelekt: ‘Mijn privégegevens zijn viraal gegaan. Als ik achter zou zijn (met het afbetalen van de lening, red.) dan hoort de bank mij hier schriftelijk van op de hoogte te stellen. Ik hoor dan toch een aanmaning te krijgen?’. Moestadja lijkt echter nergens te ontkennen dat hij zijn lening van vermoedelijk SRD 23.280 – inclusief 15 procent rente – inderdaad niet heeft afgelost bij de bank, hoewel hij dat vóór 7 juli 2016 zou moeten hebben gedaan.

Botsende grondrechten

Begin mei startte de SPSB zelf een intern onderzoek naar de vermeende klokkenluiders. Tegenover het Nationaal Informatie Instituut (NII) beweerde Kromosoeto dat hij ‘de klokkenluider(s) zal vinden en straffen’. Volgens hem is de reputatie van zijn bank geschaad, het bankgeheim geschonden en bedrijfsinformatie gestolen. De vakcentrale C-47 denkt daar anders over. Vakbondsleider Robby Berenstein laat door Parbode optekenen dat bankgeheim niet betekent dat fraude en corruptie beschermd moeten worden. “Deze vertrouwelijke informatie heeft te maken met corruptie, dat is de issue. Medewerkers hebben de plicht het te melden”, aldus Berenstein. Zoals belastingadvocaat Orlando Mo-Ajok stelde in een ingezonden stuk op Starnieuws, werd met het uitlekken van de SPSB-documenten het recht op vrijheid van meningsuiting getoetst aan het recht op privacy. Onderzoek van het OM moet uitwijzen wie als winnaar uit de bus komt en of de klokkenluiders al dan niet de regels hebben overschreden. Volgens Kromosoeto hadden de klokkenluiders ‘de vermeende malversaties’ eerst intern moeten aankaarten voordat ze ermee naar buiten traden. Hij stelt dat dit niet is gebeurd, maar Berenstein ontkent dit: “Op allerlei manieren is de zaak aangekaart binnen de bank, inclusief de raad van commissarissen. Zonder resultaat.” Ook volgens de ondervoorzitter van de vakcentrale, Robby Naarendorp, heeft de bank niets met de informatie gedaan. “Zo kwamen de mensen bij ons terecht. Wij stapten er onmiddellijk, in stilte, mee naar de PG”, zegt Naarendorp. Ongeveer een maand later, op 29 en 30 april, vonden er twee gebeurtenissen plaats: de vakvereniging van de SPSB werd lid van de vakcentrale C-47 en C-47 besloot haar lidbonden op de hoogte te stellen van de vermoedelijke malversaties bij de SPSB. “Het was een samenloop van omstandigheden en niet, zoals politieke onruststokers willen doen geloven, een oorzaak en gevolg”, zegt Naarendorp. Omdat de SPSB-documenten enkele dagen na het toetreden van de SPSB-vakvereniging tot de C-47 uitlekte, vermoedt Kromosoeto dat er politieke motieven zitten achter het uitlekken van de interne informatie. De C-47 is officieel niet politiek gelieerd, maar de geschiedenis van de vakcentrale en de Surinaamse Partij van de Arbeid (SPA) gaan hand in hand. Ook van de huidige vakbondsleiding is bekend dat ze banden hebben met of lid zijn van deze politieke partij. Naarendorp ontkent dat de uitgelekte SPSB-documenten een politieke intentie hebben. “Wij zijn ook absoluut niet de eersten geweest die de documenten onder ogen kregen. De feiten waren al maandenlang bekend”, zegt Naarendorp. Volgens hem heeft de C-47 zich niet gewend tot de bank, maar ook aan niemand de namen van de klokkenluiders bekendgemaakt. C-47 was daarmee naar eigen zeggen net zo verbaasd als ieder ander dat er daags na het indienen van de documenten bij de pg drie medewerkers bij de SPSB op non-actief werden gezet, naar verluidt voor het bijwonen van de C-47 vergadering op 30 april. “We wilden aanvankelijk alles in stilte laten gebeuren, maar ervaring leert dat je in dit soort situaties wat maatschappelijke druk nodig hebt”, zegt Berenstein.

Limebridge Holding

Opvallend stil bleef het vanuit onze moederbank. De Centrale Bank van Suriname (CBvS) heeft de plicht toezicht te houden op onze Surinaamse banken, en dus ook op de SPSB. Volgens Bousaid is de CBvS hierbij in gebreke gebleven. “Dit komt door de belangenverstrengeling die het SPSB-schandaal parten speelt”, zegt Bousaid. Robert Gray van Trikt, nu governor van de CBvS, is namelijk ook geen onbekende naam in de uitgelekte SPSB-documenten.