Oud district-secretaris Ali Sewrutton, het kan niet anders, heeft de verrichtingen van de historische speurder Phillip Dikland in Nickerie nauwlettend gevolgd. Na zoveel dienstjaren bij de bestuursdienst achter de rug te hebben, mag Ali als een kenner bij uitstek van Nickerie worden gezien. De tochten van Dikland door de polders van Nickerie, de bezoeken aan o.a. de oude plantages Waterloo, Hazard, Hamptoncourt en Paradise hebben hun neerslag gehad in stad en district, binnen- en buitenland. Nu met Ali’s hulp zou het grootste plantage geheim van Nickerie niet lang meer verborgen kunnen blijven.

Doelmatig en smaakvol

Een kanaal, zich uitstrekkende langs de suikervelden, geleidt tevens van het kookhuis naar de ongeveer tien minuten van daar verwijderde landingsplaats, waar een klein zomerhuisje aan de Nickeri-kreek gebouwd is. Bij dit huisje leggen de schepen aan. De suikervaten worden nu door een windas uit het binnenkanaal in ’t huisje en van daar in ’t schip gehesen.

Achter den molen zijn de gebouwen voor het stoken van rum, zoowel als de uit tras opgebouwde ovens, waarin het uitgeperste riet tot stoking  der ketels geworpen wordt; door een ander kanaal is het zeer elegante, in enen tuin geplaatste woonhuis van de fabrieksgebouwen gescheiden. Andere kanalen scheiden dit weer van het dorp der negers, hetwelk bestaat uit drie straten, die met kokosnoot en pomme de cytherebomen zijn beplant. De negerwoningen zijn van pinapalmhout, met planken beschoten en hecht gebouwd; bij elk huisje bevindt zich een tuintje…”.

Met deze woorden van Kappler in gedachte, weet Phillip, dat Nickerie en Suriname een verassing staat te wachten. Dat voelt hij gewoon aan. Hij is er nu voor de andere plantages, maar na de ontmoeting met Ali staat het vast. Hij zal spoedig, speciaal voor Nursery, vanuit Paramaribo wederom naar Nickerie afreizen.

Dorstig, bezweet en uitgeput

Ali, Karel en Phillip besluiten nu terug te rijden richting Nw.Nickerie, om nabij de Nurserysluis het stukje oude weg in te slaan. Op de dam tussen Waterloo en Nursery wordt een poosje gelopen. Dan wordt er een poging gewaagd via het bos de locatie te bereiken waar de fabriek van Nursery gestaan moet hebben. Maar na ongeveer een half uur in de kapoewerie gekapt te hebben, wordt de poging gestaakt. De begroeiing is zwaar en ondoordringbaar. Dorstig, bezweet en uitgeput, wordt de terugtocht aanvaard. Met een gevoel van weemoed en neerslachtigheid, worden in de verte nog de koningspalmen waarvan toppen fier boven het bos uitsteken bezien. Daar ongeveer moet de fabriek hebben gestaan, helaas had het bos de eerste slag gewonnen. Nabij de weg wordt een gesprek gevoerd met Simon Djojopawiro, die in een woning langs het kanaal tussen Waterloo en Nursery woont. Hij zou Phillip over enkele weken wel naar de plaats van de oude fabriek kunnen leiden. Voorlopig zou Dikland het moeten doen met wat hij weet van de plantage.” Nursery was een grote plantage met 391 slaven. De eigenaar J. Tyndal administreerde het bezit zelf. Over Tyndal is niet veel bekend. Zijn volledige naam is Joseph de Veer Tyndall. Hij was een der Engelsen, die in de beginjaren van het Engelse tussenbestuur naar Suriname waren gekomen. Hij arriveerde omstreeks 1802 vanuit Granada met 100 slaven. Nursery was in die begintijd een koffieplantage, en schakelde pas later over op suiker. De katoenplantage Seeland aan de kust voor Nickerie  tussen de plantages Clochester en Providence,was eveneens zijn eigendom. In tegenstelling tot de buurtplantages Hazard en Waterloo geschiedde de suikerverwerking nog volgens het oude jamaica-train systeem, dus in open kookpotten de z.g. cappas”.

Ongeschonden suikermachinerie

Na de jaarwisseling is het zover. Dit keer zal de locatie met de hulp van Simon worden bereikt. Toch wist Dikland, door Simons uitleg, dat het bos niet zomaar het geheim prijs zou geven. Op 10 januari 2004 is het dan “ The Day”. Vanuit het achtererf van de oma van Simon te Karananjar, begint de tocht. Ongeveer 500 meter verder ligt de bestemming te wachten om verlost te worden van tientallen jaren in de vergetelheid te zijn. Al gauw kon Phillip de vormen van de oude rietbedden waarnemen. Ze staan er gewoon nog, ook de sleuven aanvoer en afvoer kanalen. Hoofdkanalen en secundaire, soms begroeid met meters hoge mokko-mokkoplanten. Gelukkig zijn de meeste kanalen droog en kunnen gebruikt worden om in te lopen,als de dammen ernaast te sterk begroeid zijn. Soms met dikke pakketten palmen vol met doornen, die met gemak door de laarzen kunnen prikken.

Paddenstoel “Sluierdame”

Op een van de dammen wordt een prachtige paddenstoel, de zeldzame “sluierdame” aangetroffen. Deze is rood van boven en omgeven met een kantachtige omlaag hangende witte sluier. Zulke paddestoelen worden diep in het tropisch regenwoud wel eens gezien. Het eerste succes van de dag dus. Het bos is broeierig, geen zuchtje wind is voelbaar. Er dreigt gevaar. Braziliaanse wilde bijen en de grote capasiewaswassies kunnen elk moment toeslaan. Aan de labaria of owrokoekoe gifslang wordt bewust niet gedacht. Ook uitputting dreigt nu weer, maar de drang te overwinnen is nu te groot. Na ongeveer anderhalf uur in het bos gelopen te hebben, geïmproviseerde bruggen van takken over kanalen te hebben gemaakt en genomen, wordt de omgeving ineens anders. Over de dammen kun je nu trots de begroeiing, gemakkelijk lopen. Net als in het oerwoud ligt er een dik pakket bladeren op de grond. Hier een koningspalm en daar een oude kankantrie. En dan ineens oude bakstenen die overal verspreid liggen. 

Resten van suikerrietenpers

Delen van oude flessen stukjes ijzer e.d… en dan een oud wiel, met een diameter van wel 4 a 5 meter, met daarnaast een complete stoommachine de koppelingen en eveneens een complete suikerpers. Een gevoel van een niet in te dammen hoerastemming, van geluk en plezier, van vreugde en overwinning, maakt zich van Dikland meester. Nergens in Suriname is zo’n complete stoommachine en pers gevonden. Waarom van al de gebouwen van de plantage niets meer is te vinden, hele fundamenten zijn verdwenen, maar deze twee machines er nog staan is zowel een geluk als een raadsel. Samen met Simon Djojopawiro ontdoet hij de machines van onkruid om zo goed als mogelijk foto’s te schieten. Omdat Nickerie, Suriname en de Wereld, getuigen mogen zijn van deze geweldige fonds. Als het gebied verder is verkend, komt Dikland tot rust. De oude begraafplaats zoals Ali die heeft beschreven wordt niet gevonden. Wel liggen er hier en daar hopen bakstenen. Zouden de graftomben kapot zijn gemaakt om die bakstenen? Een derde uitgebreide tocht in de toekomst zal wellicht het antwoord bieden.

Nog meer resten van de Suikermachinerie

Phillip houdt Simon voor dat na de afschaffing van de slavernij  in 1866 en 1872, 68 Chinese arbeiders voor de plantage  werden geworven. De eersten arriveerden vanuit Hong-Kong. De tweede groep kwam uit Demerara via Berbice. Ze werden opgevangen door  J. de Veer-Tyndall junior. Joseph Tyndall senior moet omstreeks 1846 zijn gestorven”. Ligt zijn graf nog hier ergens, denkt Philips, voor hij verder vertelt: ” In 1889 was James Ching-A-Pau de eigenaar. In 1890 werd de plantage verkocht aan de eigenaren van Hazard en Waterloo, R.Kirke. Rond 1920 wordt de plantage buiten productie gesteld”. En voor het nageslacht staat hij er nu nog, na zovele jaren te hebben gewacht, de suikermachinerie, vrijwel geheel intact. Stoommachine en pers zijn beide afkomstig uit de fabriek van G.Fletcher te Londen. Een jaartal wordt niet op de machines aangetroffen, maar waarschijnlijk dateren ze omstreeks 1910. Hopelijk zullen de Nickerianen en de Surinaamse overheid, dus met de D.C. van Nickerie, deze schatten verder kunnen bewaren voor het nageslacht. Niet wat met o.a. Waterloo is gebeurd. Daar heeft men tot de laatste steen bijna, alles weggedragen. Niemand greep in.