Familie Tjon Tjauw Liem, een begrip in Nickerie

30/01/2009

Nickerie - Praten we over chinezen, die zich in de vorige eeuw in Nickerie vestigden en noemen we namen onder meer Fung Fen Chung, Chang Sing Pang, Tjon Sieuw, dan ontkomen we niet aan om ook Tjon Tjauw Liem in het rijtje te plaatsen. De familie Tjon Tjauw Liem is bijna in elke economische branche actief geweest. Het interessante verhaal van deze familie, omvat een belangrijk deel van de historie van Nickerie.

Glenn Tjon Tjauw Liem

Ik praat ten huize van de familie op de hoek van de R.P.Bharosstraat en de Landingstraat, met Gladys Esthel Tjon Tjauw Liem-Chang Sing Pang. Zij is getrouwd geweest met Ajong Tjon Tjauw Liem die op 19 januari 2002 is overleden. Bij het gesprek is ook aanwezig haar zoon Glenn Tjon Tjauw Liem, een welbekende Nickeriaan. Onder het genot van een lekker glas orcheade, vertelt Gladys, die op 9 januari 1926 is geboren, haar deel van het verhaal: " Het is begonnen met mijn schoonvader Tjon, had als voornamen Tjauw en Liem, die rond de Eerste Wereldoorlog van uit Canton, China, naar Suriname kwam om er te werken. Hij werkte maar kort in Paramaribo en besloot zich toen in Nickerie te vestigen, waar hij een kruidenierszaak begon. Gran Pa, zoals hij bekend zou worden, zag zijn " Ons Belang" waarmee hij was begonnen zienderogen groeien. De economie trok na de oorlog enigszins weer aan. De suikerplantages Waterloo, met Nursery en Hazard deden weer goede zaken, terwijl de Ballata industrie zijn intrede rond 1930 zou doen. Maar daarvoor had Tjauw zijn familie, in 1920 zijn vrouw, zijn zoon Peter en twee broers, uit China laten overkomen. In Suriname werden toen nog Arthur meer bekend als Asang, Ella en Hendrik meer bekend als Ajong, geboren.

Hij deed goede zaken gezien het feit dat hij drie filialen kon opzetten, die op de plantages Waterloo en Hazard en de van Drimmelenpolder kwamen te staan. Mijn schoonvader was een sociaal gevoelig mens. Hij hield van zijn geboorte land. Toen in China de binnenlandse oorlog uitbrak tussen de communisten en de toenmalige heersers, koos hij voor generaal Chang Kai Sjek. Via de radio, afgestemd op Guyana, volgde hij de strijd op de voet. Daarbij kwam een tolk aan te pas, omdat hij het engels niet verstond. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak, was zijn radio de trekpleister van Nieuw Nickerie. De oorlogverrichtingen werden in de winkelzaak door vele bezoekers op de voet gevolgd. Daarbij werd ook het Guyanese dagblad Daily Argossy gebruikt. Samen met de artikelen uit de krant, was de berichtgeving compleet. De tolken van grang pa, hadden veel werk te verrichten, vooral nadat de boot uit Guyana in de middag was gearriveerd. Alle mensen kwamen dan voor de laatste berichten. Hij deed dan goede zaken. De felle discussies zorgden voor droge kelen, terwijl voor moeder de vrouw ook nog het een en ander moest worden meegenomen. Met de stoomboot uit Paramaribo, " Princes Juliana", werden de tekorten wekelijks aangevuld. Toen Tjon Tjauw Liem in 1946 kwam te overlijden, werd de zaak overgenomen door zijn zonen Asang en Ajong".

Zeven smaken TTL

In Suriname begreep men niet al te goed hoe de Chinese namen werden opgebouwd. Asang en Ajong, hun officiële namen waren dus Arthur en Hendrik, kregen als achternaam de namen van hun vader Tjon Tjauw Liem als familienaam. Zo werd de familienaam Tjon, uiteindelijk Tjon Tjauw Liem. Ajong trouwde met Gladys met wie hij vier jongens en drie meisjes kreeg. Dat waren: Glenn, Joan, Bill, Dan, Claire en June( tweeling) en Steve. Glenn Tjon Tjauw Liem vertelt ons verder hoe het met de zaak gegaan is:" In 1951 zetten wij een limonadefabriek op, terwijl in 1952 de Soda Fountain en het clubgebouw Amigo volgden. Deze kwamen te staan in het gebouw aan de Wilhelminastraat 12, vlak naast de winkel op de hoek van de Oranje Nassaustraat, nu bekend als de R.P.Bharosstraat.

TTL was Nickeries eigen Limonade. De zeven smaken waren de trots van Nickerie. Rood( cherry), groen(tangerine), geel( pine apple), oranje( orange), licht bruin( ginger), donker bruin(cola) en wit( cream soda), lieten zich gretig drinken. De tweedehandse semi-automatische unit, uit Guyana, vervingen wij na 2 jaren, omdat de machine niet voldeed. Met de unit uit de VS ging het stukken beter. Bij deze automatische bottling plant hoorde ook een flessenwasser. In de begin jaren hadden wij geen leidingwater, dus gebruikten wij regenwater om de limonade aan te maken. Een waterput op het erf zorgde voor water om de flessen te wassen. Met 24 flessen per minuut, 60 bakken per uur maakten wij limonade van goede kwaliteit. Met eigen trucks werden de softdrinks naar de winkelsgebracht. TTL concurreerde tegen de soft van Paramaribo, Coca Cola, Pepsi Cola en Seven Up. Maar toen Fernandes Botteling Company zich in Nickerie vestigde in de jaren 60 en Kersten ( Spur Cola e.d.) in de jaren 70 kwam, moesten wij de strijd opgeven. In 1979 stopten wij vanwege de marktsituatie en de verouderde installatie.

Arbeiders bij ijskar en Ford voor TTL transport.

Met de Soda Fountain waren wij ook de tijd ver vooruit. Het was iets nieuws voor Nickerie. Het district had zijn eigen ice cream, ice cream soda en popsicle. Het bedrijf maakte gebruik van mooie stootkarretjes, om ice cream en popsicles door de straten van Nieuw Nickerie te venten. Met vooraf gekoelde vriesbommen, werden de producten goed gehouden.

Enjoy Yourself en Nickerie Sociëteit

Het was de familie Tjon Tjauw liem niet alleen te doen om geld te maken. Voor de gemeenschap kon ook iets terug worden gedaan. Het district had behoefte aan recreatie. Hieraan kon worden tegemoet gekomen. Hoe vertelt Glenn verder:" Op de bovenverdieping van de Limonade fabriek richtten wij een recreatiezaal in. De verschillende sporten zoals biljarten, tafeltennis, schaken en dammen konden daar worden beoefend. En in het weekeinde werden de populaire dansavonden georganiseerd. Het clubgebouw werd door twee verenigingen Enjoy Yourself en Nickerie Sociëteit op verschillende dagen gebruikt. Enjoy Yourself had een groot leden tal onder de middenstandsbevolking, terwijl Nickerie Sociëteit, de kleinere vereniging het moest hebben van de top van het district.

Asang liet een biljarttafel aanschaffen. Hij was biljartkampioen van het district. Tussen 1945 en 1948 deed hij mee aan de club kampioenschappen te Paramaribo. Hij was toen lijstaanvoerder van de vereniging Kooi Tjien Foei. Zo werd hij ook semi-kampioen van Suriname. Met de tijden kwamen de veranderingen. Amigo hield op te bestaan, toen Nickerie Sociëteit verhuisde naar de nieuw opgerichte club Bikini en Enjoy Yourself steeds in ledental afnam en de vereniging een stille dood stierf".

Stoomlocomotief

Naar zeggen van mensen heeft de familie Tjon Tjauw Liem zich op bijna elk gebied in het district ingezet. Zo zou ook , zij het kort, aan de rijstteelt aan de rechteroever van de Nickerierivier zijn gedaan. Wat zeker is, is dat zij ook in de bosbouwsector actief was. " In de jaren zestig van de vorige eeuw hadden wij in de bossen nabij Apoera en Washabo een houtkapconcessie", zegt Glenn Tjon Tjauw Liem. " Eerst werd het gekapte hout met karbouwen uit het bos, naar de rivier gesleept. Later gebruikten wij een stoomlocomotief, die vanuit Moengo, naar Wageningen in Nickerie werd getransporteerd. De locomotief zou te Wageningen ingezet worden, maar voldeed niet. Tjon Jauw Liem kocht het treintje van de S.M.L. De loco bleek ook in de bossen niet geschikt, waardoor wij overschakelden op Caterpillar D4 buldozers. Het treintje, gediend in de bauxietsector, rijstsector en de bosbouwsector, staat nu ergens in Apoera in het bos. Wij kapten overwegend krappabomen in de bossen aan de Corantijn. Voor deze houtsoort moesten wij steeds dieper het oerwoud in, met als resultaat lange sleepafstanden. Voor ons werd de houtkap onrendabel, dus stopten wij daarmee". Chinezen waren niet meer weg te denken uit de Nickeriaanse gemeenschap. Vriendelijk en hardwerkend, werden ze dan ook gezien en erkend. Als gouverneur Ferrier naar Nickerie kwam, reed hij in de wagen van Ajong, zo goed bevriend was hij met de familie. Chie Chong, Chin A Fat, Chin On, Fung A Loi, Ho A Sjoe, Lie Hie, Lie Ten, Tjon A Foek, Tjon A Tsoi, al deze families vormden met de familie Tjon Tjauw Liem, het trotse Chinese deel van de Nickeriaanse gemeenschap.

K.R. Donk

Reacties Kenneth Donk: kennethdonk@yahoo.com

Graphics Akhiel Mahabier: info@nickerie.net

naar boven

Overzicht van reeds verschenen artikelen

WWW.NICKERIE.NET

Copyright © 2003 - 2009 . All rights reserved.

Designed & hosted by Galactica's Graphics